Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: КИМЛАР ВА ҚАНДАЙ ҚИЛИБ УЮШТИРДИ? (3-МАҚОЛА ОХИРИ)

16. ШОСАЛИМОВ УЙИДАГИ ЙИҒИЛИШ

1999 йил феврал ойининг иккинчи ярми. Жаҳонгир Шосалимов кунда ёки кун ора кечқурун менинг хонадонимга келади ва биз давомли суҳбат қурамиз. У кўпгина саволлар беради ва мен баҳоли қудрат жавоб бераман. Шундай кунларнинг бирида, менимча март ойи эди, у мухолифат фаолларини уйига таклиф қилаётгани ва бир пиёла чой устида суҳбат уюштирмоқчи эканлигини айтди.

Айтилган вақтга Жаҳонгирнинг Ўрикзор маҳалласидаги уйига бордим. Катта стол атрофида 10-12 нафар у ёки бу даражада мухолифатга тааллуқли кишилар йиғилганди. Улардан кўпчилиги Бирликчилар бўлиб қачонлардир Бирлик митингларида қатнашган фуқаролар эди. Даврада Толиб Ёқубов, Қаҳрамон Ғўломов ҳам бор эди.

Ошни едик, чойларни ичдик, суҳбатлашдик. Мен даврадагиларга “Суратга тушайлик. Ҳар битталарингизга рангли сурат ишлаб бераман” дея таклиф қилдим. Толиб ака: “Суратга тушмайман. Энди уйга қайтайлик” дея ўрнидан тура бошлади. Шунда Қаҳрамон Ғўломов: “Толиб ака ўтиринг. Муҳим гап бор” деди. Толиб ака мўмин қобил боладек индамайгина қайтиб жойига ўтирди.

Қаҳрамон ака Жаҳонгирга миннатдорчилик билдириб “Кейинги ҳафта йиғилишимиз Толиб аканинг уйида бўлади. Толиб ака, сиз розимисиз?” деди. Толиб ака: “Розиман” деди. Шунда мен Толиб ака Қаҳрамон аканинг буйруқ оҳангидаги гапига мўмин қобил боладек қулоқ солганига бироз ҳайрон бўлгандим...


17. ТОЛИБ ЁҚУБОВ УЙИДАГИ ЙИҒИЛИШ

Бир ҳафта ўтиб, адашмасам якшанба куни тушга яқин Толиб аканинг уйида йиғилдик. Даврада тахминан 10 киши бор эди. Чой-пой ичиб ўтирганимизда Қаҳрамон Ғўломов таклиф киритди: “Келинглар, Тошкентдаги портлашлар арафасида ва потлагандан кейин бўлган қизиқарли воқеаларни навбатма-навбат гапириб берамиз”

Даврадагилар навбатма-навбат ўзлари гувоҳ бўлган воқеаларни гапириб бера бошлашди. Уч кишидан кейин навбат менга келаётганди. Агар мен ушбу катта таҳлилий мақоламда келтирган фактларни ўша даврада гапириб берсам катта хавф остида қолган бўлардим. Чунки ушбу даврада ўтирганлар гувоҳ бўлар ва шу айтган гапларим сабабли мени бирорта баҳонада ҳибсга олишлари ва юзаки суд ўтказиб анча йилга қамаб юборишлари мумкин эди. Ва қамоқхонадан тирик қайтиб келишим амру маҳол бўларди.

Мен бошқа воқеани гапириб бердим. 1998 йил ноябр ойида Чилонзор буюм бозоридан қайтиб келаётиб Собир Рахимов метро шоҳбекати томонига бораётгандим. Шунда ўнг томонда Отайўл маркали оқ автобус ичида пақиллаган товуш эшитилди ва автобус ичидан бурқсиган қора тутун чиқа бошлади. Шу пайтнинг ўзида автобус ичидан чиқиб бир йигит метро шоҳбекати томонига югуриб кетди. Бир милиция ходими ўз фуражкасини бир қўлида тутиб йигит орқасидан қувиб кетди.

Одамлар иккала томонга кўплаб ўтаётган эди. Шу сабабли тез югуриш ҳам қийин эди. Шунингдек бу жойда кучишлатар органларнинг фуқаро кийимидаги ходимлари ҳам анчагина бор эди. Табиийки улар қочиб бораётган йигитни тўхтатишга ёрдам берган бўлишса керак. 3-4 дақиқалар ўтгач милиция ходими ўша йигитни тутиб автобус олдига олиб келди ва ичкарига кириб кетишди. Мен бироз қараб турдимда кейин ўз йўлимга кетдим. Бурқсаб портлаган нарса эса одатда гранатанинг муляжи эди. Муляж қилинган гранатанинг ичидаги детонатори ва портловчи моддаси олиб ташланган бўлади. Шу сабабли уни портлатиш учун ерга ташлаганда ҳам у пақиллайди ва бурқсаб тутайди, холос. Гранатанинг ўзи эса майда бўлакларга бўлинмайди ва инсонларга зарар етказмайди.

Толиб аканинг уйида бир неча соат суҳбат қилгач тарқадик. Кейинги ҳафта бирор кишининг уйида йиғилиш бўлдими, йўқми, эслолмайман. Лекин ҳафталик йиғилишимиз давом этмади.


18. ЎШГА БОРИШ РЕЖАМ, ШОСАЛИМОВГА АЙТИШИМ ВА РЕЖАМ БАРБОД БЎЛИШИ

Тошкент портлашларига доир ушбу мақоламдаги маълумотларни ўзимга зарар етказмайдиган қилиб кимга ва қандай айтиш кераклиги устида анчагина ўйладим. Бу борада ким билан маслаҳат қилсам экан? Ўшлик яхши журналист Сарвар Усмон билан маслаҳатлашсам бўлади, деган фикрда тўхтадим ва Ўшга бориб келишни ўзимга режаладим.

Мен Ўшга бошқаларга айтмай кетсам ва Жаҳонгир Шосалимов ижарадаги хонадонимга бир-икки марта келиб топаолмай: “Шуҳрат йўқ бўлиб қолди. Қамоққа олинган бўлса керак” дея шов-шув кўтарилишини хоҳламадим. Шуни ўйлаб бир кун кечқурун Жаҳонгирни кузата туриб ташқарида ёлғиз бўлганимизда “Жаҳонгир, яқин кунларда Ўшга кетишим мумкин. Ўшлик журналист Сарвар Усмон билан озроқ гурунглашиб келмоқчиман” деб айтдим.

Шу гапни айтганимдан 1-2 куни ўтиб Озодлик радиосидан Сарвар Усмоннинг Жиззахга боргани ва Толиб аканикида меҳмонда экани тўғрисида йўл-йўлакай интервюда айтган гапларини эшитдим.

Мен тушундимки, бу шунчаки тасодиф эмас. Биринчидан, менинг Ўшга бориш режамдан Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти хабар топибди ва бунга қарши чоралар кўра бошлабди.

Иккинчидан, мен тўғримда салбий фикрлар, жумладан 1997 йилда Жиззахда мен билан бўлган айрим воқеаларни кимдир Толиб ака орқали Сарвар Усмонга етказишни режалаган ва шу амалга ошмоқда. Шундай маълумотлар унга айтилса мен Ўшга бориб Сарвар Усмонга айтадиган маълумотларга у ишончсизлик билан қарайди ва радио орқали эшиттирмайди ва ҳоказо. Шуларни ўйлаб менинг Ўш шаҳрига бориш режам барбод бўлди ва бу маълумотларни мана 20 (!) йилдирки ичимда сақлаб келишга мажбур бўлдим.

Мен ушбу параграфда ёзилган воқеаларни 2007 йил 12 апрелда www.turonzamin.org сайтида чоп эттирган “Муаллифнинг Ж.Шосалимов билан 1998 йилда танишуви ва Тошкентда 1999 йил 16 феврал куни портлашлардан кейин бўлиб ўтган воқеа тафсилоти” номли мақоламда батафсилроқ ёзгандим ([7]-га қаранг). Ушбу мақолам сайтдан ва бошқа манбаларимдан атайлаб йўқ қилинган. Умуман олганда, Тошкент портлашлари билан боғлиқ ёзилган мақолаларимни МХХ малайлари йўқ қилишга ҳаракат этишган.

Ўтган 20 йил ичида Сарвар Усмон билан алоқаларимиз тикланмади. Мен Сарвар Усмон билан Фейсбукда анчагина йиллардан бери дўстман. Бир-икки марта Сарвар Усмонни туғилган куни билан табрикладим. Лекин ундан жавоб табриги бўлмади ва алоқаларимиз йўқ. Такрор айтаман: у талантли яхши журналист. Унинг ижодига, ишларига муваффақиятлар тилайман.


19. УСТАНИ КАЛТАКЛАБ КЕТИШДИ

Тошкент портлашлари бўлган 1999 йил 16 февралдан бир ҳафта – ўн кунлар ўтди. Бир куни уйга қайтаётсам уй йўлаги олдида уста қўл-оёқ ва бошлари оқ бинтларга ўралган ҳолда ўтирибди. Мен тўхтаб салом-алик қилдим ва “Нима бўлди?” деб сўрадим. У: “Мени қаттиқ калтаклаб кетишди” деди.

Менимча, уни ўша машинасига ускуналар ўрнатиш баҳонасида уйимиздаги марказчилар ҳамда террорчиларни ташқаридан туриб ҳимоя қилган кучишлатар органлар зобитлари калтаклашни уюштирган. Сабаби: бўлган воқеалар ва алоқа қилган кишилар ҳақида кўп гапирмасин, деган маънода калтаклашган. Устанинг уйида ҳам махсус хизматлар ўрнатган ва ичкаридаги барча гапларни ташқарига, яъни махсус хизматларга етказувчи қўнғизчалар ўрнатилганини уста билмайди ёки етарлича эътибор қилмаган.


20. ЭШИККА ЯНГИ ҚУЛФ ЎРНАТИШИМ

Билдимки, йўғимда кимлардир ижарадаги хонадонимга кириб нарсаларимни титкиламоқда. Шу сабабли хонадонимнинг кўча эшигига қўшимча янги қулф ўрнатишга қарор қилдим ва 1999 йил октябр бошида ўз пулимга сотиб олиб ўрнатдим.

Қизиғи кейин бошланди. Олти йилга қамалган ва яна бир неча йил қамоқда ўтириши керак бўлган хонадон хўжайини уч кундан кейин қамоқдан чиқиб келди. Салом-аликдан кейин берган биринчи саволи: “Нега эшикка янги қулф ўрнатдинг?” Тушунтиришга ҳаракат қилдим, эшитишни ҳам хоҳламади.

Мен ўша куни Хонадон бозорига бориб ижарага янги хонадон излай бошладим. 50 ёшдан ошган ўша собиқ маҳбус ҳам Хонадон бозорига келиб мен билан жанжал қилиб мени бозордан ҳайдай бошлади. Мен унинг онаси уйига бориб безори ўғли қилаётган ишлар ҳақида айтдим. Хонадонни ижарага олаётганимда кўчиб кетишим керак бўлганда янги хонадон топишга бир ой муддат берилиши ҳақида келишганимизни эслатдим. Шу сабабли янги хонадон топишимга бирор ҳафта муддат беришларини сўрадим. Шунда онаси исирға воқеасини гапириб берди.

Тўнғич ўғил ўғрилар ва жиноятчилар турли йўллар билан тўплайдиган “Ўғрилар касса”си (Общак) пулини сақлайдиган ишончли вакили экан. Бир сафар у онасига олтин исирға совға қилибди. Ва қанчадир вақт ўтгандан кейин келиб исирғани талаб қилибди ва онаси қулоқларидан иккала исирғани суғуриб олибди...

Хуллас калом, бу безоридан ва МХХга тегишли хонадондан 1999 йил октябр ойида бошқа хонадонга кўчиб кетиб қутулдим.


21. 1999: РОССИЯДАГИ УЙЛАРНИНГ ПОРТЛАШИ – ТОШКЕНТДАГИ ПОРТЛАШЛАР ДАВОМИДИР

1999 йил 4-16 сентябр кунлари Россиянинг Буйнакск, Москва ва Волгодонск шаҳарларида уйларни портлатиш террорчилик актлари бўлди. Натижада 307 киши ҳалок бўлди, 1700дан ортиқ киши у ёки бу даражада ярадор бўлди. [11]

Бу портлашлар Тошкент портлашларига ўхшаш услубда амалга оширилди. Фарқли томони – бунда автомобиллардан фойдаланилмади. Портлатувчи қоплар детонатори билан бирга Россия фуқаролари яшаётган кўпқаватли уйлар ертўласига жойлаштириб портлашлар амалга оширилди.

2019 йил август-сентябр ойларида, яъни Россиядаги уйлар портлатилганига 20 йил тўлиши арафасида Россиядаги уйлар портлашлари ва Тошкент портлашларини таққослама мақола қилиб ёзиш ниятим бор, иншааллоҳ. Бу мақола 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашлари таҳлилига бағишланган туркум мақолаларнинг тўртинчиси бўлади, иншааллоҳ.


22. 2005: [6]-МАҚОЛАМДА ЁЗИЛГАН ЯШАШ МАНЗИЛИМ РАҚАМИНИ КИМ ЎЗГАРТИРДИ?

Мен 2005 йил 12 июнда www.centrasia.org сайтида рус тилида “Власти Узбекистана хотят вновь применить карательную психиатрию (Ўзбекистон ҳукумати жазолаш психиатриясини яна қўлламоқчи)» номли мақоламни чоп эттирдим ([6]-га қаранг).

Мақоламда 1997 йил июлидан 1998 йил 31 майгача Тошкент шаҳри, Лисунова-1 мавзеси, 88-уй, 8-хонадонда яшаганим ва кейин 1998 йил 31 майдан 1998 йил 26 июнгача Тошкент ш., Ҳамза тумани, Лисунова-2 мавзеси, 36-дом, 35-хонадонда яшаганим ҳақида ёзиб, кейинги хонадонда менинг ўпкамни қаттиқ заҳарлашгани ҳақида баён этганман. Шу заҳарлашганларидан кейин 1998 йил 26 июн куни Тошкент ш., Чилонзор тумани, Чилонзор-11 мавзеси, 23-уй, 44-хонадонга кўчиб ўтганим ҳақида ёзганман. Худди мана шу манзил маълумотимни махсус хизматлар атайлаб ўзгартириб ёзишган. Шу маълумотлар ёзилган абзацни [6]-мақоламдан келтирай.

“Он с лета 1997 года по 31 мая 1998 года снимал комнату в двухкомнатной квартире в массиве Лисунова-1, дом 88, квартира 8. Автор по натуре оптимист и продолжая поиск пути решения семейной проблемы, решил снять отдельную однокомнатную квартиру. 31 мая 1998 года он снял и переехал в однокомнатную квартиру в массиве Лисунова-2, дом 36, квартира 35. В этой квартире часть стены были покрашены зеленой краской и в комнате чувствовался запах краски. Хотя автор днем находился на работе (фотографировал) и в квартиру приходил только ночевать, через несколько дней у автора начался сильная кашель. Он срочно начал искать другую квартиру и 26 июня 1998 года переехал в однокомнатную квартиру в массиве Чиланзар-6, дом 23, квартира 44. Но к тому времени автор основательно заболел и до 3-4 часов ночи его мучил сильная кашель, а постель становился весь мокрым от пота. Автор с помощью доцента Института повышения квалификации врачей Хамидулла Убайдуллаев (с ним 1991-1993 годы были соратниками в Демократической партии "Эрк") в Министерстве здравоохранение РУз получил направление в НИИ туберкулеза и пульмонологии Минздрава РУз. Там отказались указать отравление от неизвестного химического элемента (газа) и постарались поставить диагноз "астма". Автор около месяца посещал этот институт и проходил курс лечения, но улучшение не было. Поэтому пришлось пойти за советом знакомому врачу, кандидату медицинских наук, доценту Талъат Холикову (1940 года рождения). Он оказался специалистом именно по болезням легких. Он провел курс лечения путем введения лекарств в два раза больше, чем в НИИ туберкулеза и пульмонологии. После два курса лечения, то есть к началу июня 1999 года автор вылечился» [6]

Бу матндаги гапларни ушбу мақоламнинг 2- ва 7-бандларида ёзганман. Бу ерда кўчиб ўтган мавзе рақами ўзгартирилган гапнигина келтирай ва унинг таржимасинигина ёзай.

«Он срочно начал искать другую квартиру и 26 июня 1998 года переехал в однокомнатную квартиру в массиве Чиланзар-6, дом 23, квартира 44» [6]

Ушбу гапни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

«У зудлик билан бошқа хонадон излай бошлади ва 1998 йил 26 июн куни Чилонзор-6 мавзеси, 23-уй, 44- бир хонали хонадонга кўчиб ўтди» [6]

Мен аслида Чилонзор-11 мавзесига кўчиб ўтганман. Махсус хизмат лайчаси мени “Чилонзор-6 мавзесига кўчиб ўтган” деб ёзмоқда.

Эътибор беринг: [6]-мақоламни 2005 йил июнда, яъни 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашларидан 6 йилдан ортиқ вақт ўтгач ёзганман. Ўзбекистон МХХ ёки Россия ФХХ зобити [5]-катта мақоламда худди мана шу жойини топиб ўзгартирмоқда. Яъни улар мен ёзаётган мақолаларни назорат остида сақлашган ва Тошкент портлашларига доир ёзган мақоламдаги манзилни ўзгартириш орқали ўқувчини чалғитмоқда. Бу мен учун хавфли ҳолат эди. Мен шу сабабли www.centrasia.org сайтига 2005 йил июнда тузатиш кўринишда постинг ёзмагандим. Бундай тузатишни www.centrasia.org сайтига яқин кунларда постинг кўринишида ёзиб жўнатиб юбораман, иншааллоҳ.


23. АЙРИМ МУҲИМ ХУЛОСАЛАР

1. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари бир инсон – Абдували қори Мирзаевнинг инсон ҳуқуқини қўпол равишда бузиб ноқонуний ҳибсга олишлари ортидан Казий (Козим) Муродилла гуруҳи уни қамоқдан озод этиш учун Ўзбекистон президенти Ислом Каримовга қарши суиқасд уюштиришга уринди. Бу эса 1999 йил 16 феврал портлашларига ва минг-минглаб бегуноҳ намозхон ватандошларимиз тазйиқ этилиши, қамалиши ва улардан анчаси қамоқларда ўлиб кетишига олиб келди.

2. Демак, бундай фожеалар рўй бермаслиги учун ҳар бир фуқаронинг инсон ҳуқуқи бузилишига йўл қўймаслигимиз ва қонуний ҳимоя қилинишига эришимиз керак.

3. Ушбу мақоламда келтирилган янги далиллар асосида 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашларига доир жиноий иш қайтадан очилиб, Тошкент шаҳри, Чилонзор мавзеси, Чилонзор-11 мавзеси, 23-уй, охирги йўлагидаги хонадонларда яшаган фуқаролар сўраб-суриштирилиши ва тергов ишлари олиб борилмоғи керак.

4. 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашларини уюштирган Казий (Козим) Муродилла раҳбарлигидаги террорчилар гуруҳигина президент Ислом Каримовга қарши суиқасд уюштирмоқчи бўлгани таъкидланмоғи керак.

5. 1999 йил 16 февралда Тошкенда ва 1999 йил сентябрида Россиядаги турар жой уйларининг портлатиш схемаси бир хил бўлгани ва тарихда фақат шу ҳолатларда қўлланилганини ҳисобга олсак, бу йўл билан террор портлашларини уюштириш ғояси Россия кучишлатар органларига, аниқроғи Россия Федерал хавфсизлик хизмати ва/ёки Бош разведка бошқармаси (ГРУ)га тегишли, деган хулосага келишимиз мумкин. Рязан шаҳрида ФХХнинг икки зобити қопларни уй ертўласига ташиб портлатиш ускуналарини ўрнатгач қўлга олиниши ҳам буни исботламоқда.

6. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ва Россия Федерал хавфсизлик хизмати раҳбарияти Тошкентда портлашлар уюштирмоқчи бўлган террорчилар ҳақида аниқ маъумотларга эга бўлган. Лекин улар бу ҳақда Ўзбекистон президенти ва бошқа давлат идоралари раҳбарларини хабардор қилмаган ва тегишли ҳимоя чора-тадбирларини қўлламаган.

7. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ва Россия Федерал хавфсизлик хизмати раҳбарияти Тошкентдаги портлашлар режаланганлиги ҳақида олдиндан билиб хабар бермаганлик сабаби –Ўзбекистоннинг хориждаги исломий ва дунёвий мухолифатини бу портлашларни уюштирганликда айблаш бўлган.

8. Мана шу фактлар асосида 1999 йил 16 феврал портлашларига алоқадорликда айбланган барча фуқаролар Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олтин амнистияси асосида озод қилинмоғи мақсадга ва адолат мезонига мувофиқдир. Бу амнистия Ўзбекистон президенти Ислом Каримовга қарши суиқасд уюштиришга уринган Казий (Козим) Муродилла гуруҳининг тирик қолган аъзоларига нисбатан шартли равишда ҳар бири билан алоҳида суҳбат ўтказиш асосида қўлланилиши мумкин.

9. Аллоҳ ушбу савоб ишларимизда ўзи мададкоримиз бўлсин, омин!

--------------------------------------------------

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. 16 февраля 1999 года, после взрыва (1999 йил 16 яеврал, портлашдан кейин). - https://mytashkent.uz/2018/02/17/16-fevralya-1999-goda-posle-vzryva/ (www.mytashkent.uz 17.02.2018)

2. Шерали Жўраев ижросидаги “Қара бола кимлар билан бормоқдасан” номли қўшиқ.
Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси. - http://muzzila.ru/?song=Qara+bola+kimlar+bilan+bormoqdasan

3. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1999 йилги Тошкент портлашлари: Воқеалар тафсилоти (1-мақола). –
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6817216/ (www.liveinternet.ru “Турон-Шухратжони” кундалиги (дневник), 2019.22.01);
https://siyosat.wordpress.com/2019/01/19/1999-%d0%...%d0%bb%d0%b0%d1%80/#more-12126 (www.siyosat.wordpress.com 2019.19.01).

4. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1999 йилги Тошкент портлашлари: Россия аралашуви (2-мақола). - https://siyosat.wordpress.com/2019/02/06/1999-%d0%...d1%8f-%d0%b0%d1%80/#more-12148 (www.siyosat.wordpress.com 2019.06.02).

5. ЯКУБОВ Т. Алик ушел, но его дело живет (Алик ишдан кетди, лекин унинг иши тирик). - https://hrsutyoqubov.wordpress.com/2005/03/18/%d0%...d0%b6%d0%b8%d0%b2%d0%b5%d1%82/ (www.hrsutyoqubov.wordpress.com 18.03.2005).

6. Ш.Ахмаджонов - Власти Узбекистана хотят вновь применить карательную психиатрию (Ўзбекистон ҳукумати жазолаш психиатриясини яна қўлламоқчи). - https://centrasia.org/newsA.php?st=1118523480 (www.centrasia.org 12.06.2005).

7. АҲМАДЖОНОВ Ш. Жаҳонгир Шосалимов Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод этиб рўйхатга олинишга эриша оладими? - http://turonzamin.org/2007/02/12/nuqtai-nazar-39/#more-1313 (www.turonzamin.org 2007.12.02).

8. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига даъвогарлик қилаётган Жаҳонгир Шосалимов сиёсий ва иқтисодий билимлари қай даражада? - http://turonzamin.org/2007/02/20/munozara/#more-1353 (www.turonzamin.org 2007.21.02).

9. АҲМАДЖОНОВ Ш. Муаллифнинг Ж.Шосалимов билан 1998 йилда танишуви ва Тошкентда 1999 йил 16 феврал куни портлашлардан кейин бўлиб ўтган воқеа тафсилоти. - http://turonzamin.org/2007/04/13/nuqtai-nazar-60/#more-1586 (www.turonzamin.org 2007.12.04).

10. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистон МХХ ва ИИВнинг ўзаро муносабатлари ва Ж.Шосалимов ҳамда унинг турмуш ўртоғини ИИВ ходимлари тазйиқ қилишгани ростми? - http://turonzamin.org/2007/04/14/nuqtai-nazar-62/#more-1591 (www.turonzamin.org 2007.14.04).

11. Взрывы жилых домов в России (Россиядаги турар жой уйларининг портлатилиши). - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B7%D1%80%D...%D0%BE%D1%81%D1%81%D0%B8%D0%B8 (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

E-mail: jiz54@mail.ru , maqsadsh54@gmail.com

2019 йил 13-15 феврал

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: КИМЛАР ВА ҚАНДАЙ ҚИЛИБ УЮШТИРДИ? (3-МАҚОЛА ДАВОМИ)

5. ЙЎТАЛ ВА ДЕВОР ОРТИДАГИ БАҚИР-ЧАҚИРЛАР

Юқорида ёзганимдек, бироз ухлайманда қаттиқ йўталдан уйғониб кетаман. Шу алпозда соат тонгги 3-4 ларгача йўталиб чиқаман. Кундузлари бироз камроқ йўталаман, лекин кун давомида ҳам йўталиб юришга мажбур эдим.

Шундай дастлабки оқшомлардан бирида девор томондан 45-хонадонда яшаётган қўшнининг уйида бақириб-чақираётган товушларни эшитдим. Тунгги сукунатда эшитилар экан. Лекин сўзларни ажратиб бўлмади. Ошхонадан чинни косани олиб келиб деворга тираб ҳам қулоқ солиб кўрдим. Инсон товуши эшитилади-ю, лекин сўзларни ажратиб бўлмади.


6. 45-ХОНАДОНДАГИ МАРКАЗЧИЛАР ФАОЛИЯТИ

Мен яшай бошлагач қўшнилар билан қизиқиб кўрадиган одатим бор. 45-хонадонда 23 ёшлардаги ёш аёл 6-7 ойлик чақалоғи билан яшарди. Мен уни бир неча марта уй одида боласи билан коляскада ва кўтариб юрганида кўрганман. Бир сафар бироз суҳбатлашдик. У хонадон уники эканлиги ва ўзи яшаши, меҳмонлари борлиги ҳақида айтди.

Ҳар бир хонадонга кираверишдаги эшикда кичгина кўриш ойнаги бор. Қизиғи шундаки, 45-хонадонга келадиганлар унинг темир эшигини қаттиқ тақиллатишарди. Чунки бу хонадон эшик қўнғироғи олиб ташланган экан. Махсус хизматлар эшик қўнғироғи орқали эшитиш мосламаси (қўнғизча) ўрнатиши мумкинлигини 45-хонадондагилар яхши билишар экан. Шу сабабли эшик қўнғироғини олиб ташлашган экан.

45-хонадон темир эшигини қаттиқ тақиллатишганида менга ҳам эшитиларди. Шунда бир неча марта хонадоним эшиги олдига секингина келиб кичгина кўриш ойнагидан йўлакка қараганман. Одатда йигитлар икки киши бўлиб юришарди. Улар темир эшикни тақиллатгач эшикдан узоқроқ туришга ҳаракат қилишарди. Токи мен ичкаридан қараганимда уларнинг юзини ва аҳволини кўра олмаслигим учун.

Эътибор берган бўлсангиз, ички ишлар вазирлиги (милиция) ходимлари ҳам навбатчиликни камида икки киши бўлиб олиб боришади. Буни мутахассислар тилида ўзини сақлаб қолишга уриниш (перестраховка) деб аташади ва бунга дунёдаги барча кучишлатар органлар фаолиятида амал қилинади. Буни хориж филмларида полициячилар навбатчиликни олиб борган ҳолатларида ҳам кўришингиз мумкин. Автомобил саноати ривожлангач навбатчиликни камила икки киши бўлиб автомобил да юриб олиб боришадиган бўлишган. Бу икки кишилашиб юрган йигитлар махсус хизмат ходимлари эканлигига доир биринчи белгиларидандир.

Иккинчидан, одатда оддий фуқаролар ишдан ёки кўчадан уйига қайтганида сумкада озиқ-овқат ва шунга ўхшаш нарсалар билан қайтади. Кучишлатар тизимлар ходимларига қўлида бирорта қўшимча нарса олиб юриш тақиқланган. Чунки ҳар қандай фавқулодда вужудга келадиган вазиятда химояланиш учун иккала қўл бўш турмоғи талаб қилинади. Мен бундай икки нафар йигитлар бирор марта қўлида сумкада ёки бошқа нарсада 45-хонадонга озиқ-овқат олиб келганини кўрмадим.

Икки-уч марта келганимда ва кетаётганимда 45-хонадондан чиқаётган икки ёш эркакларни кўрдим. Бир сафар эшигимни калит билан очаётганимда ёш аёл боласини кўтариб ичкаридан чиқа бошлади. Шунда ичкарида сигарета дудидан туман ҳосил бўлгани ва қандайдир эркакнинг бақириб буйруқ бераётгани ҳақида эшитдим ва кўрдим.


7. 43-ХОНАДОНДАГИ ТЕРРОРЧИЛАР ФАОЛИЯТИ

Мен юқорида таъкидлаганимдек, марказчилар ва террорчилар билан қўшни бўлиб 1998 йил 26 июндан 1999 йил октябригача Тошкент ш., Чилонзор тумани, Чилонзор-11 мавзеси, 23-уй, 44-хонадон (бир хонали хонадон)ни ижарага олиб яшадим. Ёзнинг иссиқ кунлари ва кечги салқин тушган пайтлари ошхона ойнасини очиб қўйиб ошхонада жизу биз қилардим. 43-хонадондагилар ҳам ошхона ойнасини очиб қўйишганидан қўшни хонадондан Қуръон сураларини араб тилида ўқиётган ёш йигитларнинг товуши эшитиларди.

Шунда менинг ҳаёлимга қўшни хонадонда бирорта исломий мактаб, мадраса ёки Ислом университети талабалари бўлса керак, деб ўйлагандим.

Бир сафар уйга келиб 3-қаватдаги 44-хонадонимга кўтарилганимда 43-хонадон эшигини калит билан очишга ҳаракат қилаётган ёш ориқроқ ва бўйи 16-165 сантиметр келадиган икки йигитни кўрдим. Улар мен билан бўлган тасодифий учрашувдан ҳижолат чекишаётганди ва иложи борича тезроқ эшикни очиб ичкарига киришга ҳаракат қилишарди.


8. ДАВОЛАНИШИМ

Тошкентда Врачлар малакасини ошириш институтида доцент бўлиб ишлайдиган Ҳамидулла Убайдуллаев билан таниш эдим. Мен у билан “Эрк” демократик партияси Тошкент шаҳар ташкилотида 1991-1993 йилларда бирга ишлагандик. Ҳамидулла ака қаттиқ йўталаётганимни кўриб ва суҳбатлашиб ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигига қарашли Сил ва пулмонология илмий текшириш институтига йўлланма ёзиб берди. Мен у ердаги ходимларга номаълум кимёвий модда (буёқ)дан заҳарланганимни ва ўша заҳарланган хонадонга бориб бу қандай заҳар эканлигини аниқлаштирсаларингиз, ва кейин бу ҳақда касаллик варағига ёзсаларингиз, деб илтимос қилдим. Доволовчи врач ҳам, унинг раҳбари мен айтган сабабни касаллик варағига ёзишдан бош тортди ва “астма” дея ташҳисни ёзди.

Мен улар тавсия этган дориларни олиб келиб, улардан томчилатма (капелница)дан дорини олсам ҳам касалим тузалмади ва йўталим давом этаверди.

1989-1990 йилларда “Бирлик” халқ ҳаракатида ўзбек аскарларни ҳимоя қилган вақтлардан бери мен танийдиган ва Тошкент шаҳар 1-касалхонасида ишлайдиган доцент Талъат Холиқов (1940) билан маслаҳатлашиш учун бордим. Қарангки, у айнан ўпка касалликлари бўйича мутахассис экан. У ўзининг кўп йиллик тажрибасидан келиб чиқиб Сил ва пулмонология илмий текшириш институти докторларига қараганда икки марта кўпроқ дори юбориб даволай бошлади. Икки марта даволаш курсини ўтагач 1999 йил июн ойи бошида йўталим тўхтади ва соғайиб кетдим, Аллоҳга шукур. Мен бу ҳақда рус тилида [6]-мақоламда ҳам ёзгандим.




Мен 1954 йил 20 январ куни туғилганман. Шу сабабли 1999 йил 20 январ, яъни Тошкент портлашларидан 27 кун олдин мен 45 ёшга тўлдим. Шу куни сафдошларни тўплаб ҳангома қилишни режалаштирдим.

1999 йил 1 январ куни ангренлик ёш аёл билан танишгандим. Шу аёл ўша кунлари менга ёрдам берди. У билан бирга 19 январ куни Янгиобод бозорига бориб янги хонтахта (стол) сотиб олиб келдик. Шу аёл ҳам туғилган кунимда ўша хонадонда эди.

Таклиф қилган сафдошлардан раҳматли Ишимов Шариф ака (2-Дунё уруши қатнашчиси) ва Қаҳрамон Ғўломов келди.

Раҳматли профессор Олимжон Каримовни (1925-2006) Салават Умурзоқов ўзининг Дамас машинасида олиб келиши керак эди. Адашмасам, Олимжон аканинг кенжа қизи “Олимжон аканинг мазаси йўқ” дея уни Салават олиб кетишига рухсат бермаган. Салават эртароқ келиб иши борлигини айтиб узрли сабаб билан туғилган кунимда қатнаша олмади.

Мен бу гапларни ёзишим билан шу хонадонда яшаганимга ушбу ватандошларим ҳам гувоҳдир, деб айтмоқчиман.


10. АВТОМАШИНА УСТАСИ ВА ЯНГИ АВТОМАШИНАЛАР

Мен яшаган уй йўлагидан кираверишда биринчи қаватда ўнг томондаги хонадонда 28 ёшлардаги рус йигит оила аъзолари билан бирга яшарди. Шу йигит автомобил устаси экан. У унинг олдига келган автомабил эгаларига янги мусиқа ускунаси (музикальная установка) ва бошқа ускуналарни ўрнатиб ишлатиб берар экан. У менга хурсанд бўлиб бу ҳақда гапириб берганди.

Мен пайқадимки айрим машиналар қайта-қайта келарди. Айрим автомобил эгалари уйдан чиқаётганимда ва кираётганимда мени зимдан кузатишаётганини ҳам сездим ва кўрдим. Менимча, асосан шулар Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) билан боғлиқ шахслар эди ва улар 43-хонадондаги Россиялик портлатишни уюштирувчи “мутахассис”ларни ва 45-хонадондаги исломий террорчиларни зимдан қўриқлашарди. Мабодо улар учун бирорта хавф пайдо бўлгудек бўлса уларни тездан бошқа яширин хонадонга кўчириб ўтказиш амалга оширилган бўларди, деб ўйлайман.


11. ЖАҲОНГИР ШОСАЛИМОВ БИЛАН ТАНИШУВИМ

Мен Жаҳонгир Шосалимов ҳақида 2007 йилда 4 та мақола ёзиб сайтларда чоп эттиргандим ([7]-[10]-га қаранг). Мен [8]-мақоламда у ҳақда жумладан шундай ёзгандим.

“Жаҳонгир Шосалимов 1953 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. У 1976 йилда Тошкент Халқ хўжалиги интитути (ҳозирги Иқтисодиёт университети)ни тугатган. Унинг бўйи 160 сантиметрлар атрофида, тўладан келган, тепакал одам. Унинг таъкидлашича, у “Эрк” демократик партиясига 1990-йиллардан бери аъзо. У 1990-йиллар ўртасида Маккаю Мадинага ҳажга бориб келган фуқаролардан биридир. Мен Ж.Шосалимовни 1998 йил февралидан бери танийман. У шу ўтган 9 йил (1998-2007 йиллар) давомида Тошкентнинг Чорсу бозорида ип, арқон ва шу каби майда-чуйда нарсаларни кичик столча устига қўйиб сотади. Ўзи намозхон бўлиб, хўшмуомала кишидир” [8]

Мен 1997 йил октябридан 2008 йил октябрига қадар сураткаш (фотограф) бўлиб тирикчилик қилганман. Тошкентдаги Чорсу бозорида суратга тушириб ва суратларни эгаларига тарқатиб юрганимда Жаҳонгир билан танишганман. Мен унга Чилонзор-11 мавзесидаги уй манзилимни ҳам ёзиб берганман. У 1999 йил 16 феврал портлашларидан кейин хонадонимга тез-тез келиб турарди.

Мен “Муаллифнинг Ж.Шосалимов билан 1998 йилда танишуви ва Тошкентда 1999 йил 16 феврал куни портлашлардан кейин бўлиб ўтган воқеа тафсилоти” номли мақоламни 2007 йил 4 апрел куни ёзиб www.turonzamin.org сайтида чоп эттиргандим ([8]-га қаранг). Афсуски, ушбу муҳим мақолам 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашлари билан боғлиқлиги учун биринчи навбатда йўқ қилинганлиги сабабли уни кўчириб қўйишга ҳам улгурмаганман.


12. ЗИНАПОЯДАГИ ТУНГИ УЧРАШУВ

Мен Салават Умурзоқов билан 1989 йилдан бери танишман. У Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракатининг Тошкент шаҳар Ҳамза туман ташкилоти раиси эди, мен эса Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек (собиқ Куйбишев) туман ташкилоти раиси ва Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг 1-ўринбосари эдим. Кейин у ва мен 1990 йилда “Эрк” демократик партиясига аъзо бўлдик. У ЭДПнинг Тошкент шаҳар Ҳамза туман ташкилоти 1-котиби эди, мен эса ЭДПнинг Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек туман ташкилотининг 1-котиби ва Тошкент шаҳар ташкилотининг 2-котиби эдим. Иккаламиз ўртамизда дўстлик алоқалари бўлиб унинг уйига тез-тез бориб соатлаб суҳбатлашардик.

1999 йил 12 ёки 13 феврал кечқурун ҳам Салаватнинг уйига бориб кечгача суҳбат қилдик. Кейин хайрлашиб трамвайда метро бекатигача келиб, охирги метро поездида келиб Чилонзор шоҳбекатидан чиқдим ва уйимга пиёда юриб келдим. Вақт кечаси соат бирлар бўлиб қолганди. Одатда уйимизнинг биринчи ва учинчи қаватидаги йўлагида лампочка ёниқ турарди. Мен йўлагимга кириб 1-қават зинапоясидан энди 2-қават зинапоясидан кўтарилаётганимда қаршимдан бўйи 180 сантиметр бўлган 25 ёшлардаги келишган йигит икки қўлини чўнтагига солиб зинапоядан секин тушиб кела бошлади. У 3-қават зинапоясидан 2-қават зинапоясига энди бурилганди. Ва бизнинг кўзларимиз тўқнашди. Унинг кўзлари каттароқ очилгани ва бироз қўрққани кўринди.

Тун ярмида уй зинапоясида номаълум киши билан бундай тасодифий учрашув биринчи марта бўлаётган эди. Мен ҳам бироз ҳадиксирадим. Шундай бўлсада мен секин кўтарилиб, у эса секин тушиб келиб ҳар биримиз ўз йўлимизга кетдик. У ташқарига чиқиб кетди, мен эса 3-қаватдаги хонадонимга кирдим.

Шу учрашувдан икки кун ўтиб Тошкент портлашлари бўлди. Портлашларни уюштирган ва қидирилаётган 10 ёки 12 кишининг суратлари икки қатор қилиб 17 ёки 18 феврал кунги газеталарда чоп этилди. Шулар ичида мен кечаси зинапояда учратган йигитнинг ҳам сурати бор эди!

Мен унинг ҳолатини кейинчалик қайта-қайта эсладим. У ўшанда оёқларини пружинадек қилиб жуда ўйчан ҳолда тушиб келарди. Унинг хаёлчанлиги қандайдир ишни қойиллатиб, қандайдир катта воқеалар олдида турган инсонни эслатарди. У мени тасодифан учратганида биринчи ҳаёлига келган хавотирли нарса – мени орган одами деб ўйлаган бўлса керак. Лекин менинг бир ўзим эканлигимни кўргач ва мен 3-қаватда яшаётган фуқаро эканлигимни эслагач бироз ҳотиржам бўлиб ёнимдан ўтиб кетган эди.

Бу портлашларни амалга оширган террорчилар раҳбарларидан бири бўлиб, у ўша куни 43-хонадондаги сафдошларига охирги кўрсатмаларни беришга келган, деб ҳисоблайман. Уни тунда зинапояда учратишим 43-хонадонда терррорчилар гуруҳи ижарада яшаганининг яна бир исботидир.


13. ЛАМПОЧКА ПАТРОНИНИ КИМ ЮЛИБ ОЛДИ?

1999 йил 15 феврал куни эрталаб ишга бориш учун хонадонимдан чиқсам йўлак шипидаги лампочка ва унинг патрони йўқ. Симлар очиқ ҳолда турарди. Кимдир лампочкани патрони билан юлиб олиб кетибди.

“Лампочка керак бўлса бураб олиб кетавер. Патронни нега юлиб олди экан, бу кўрнамаклар” деб бироз жаҳлим чиқди.

16 феврал куни портлашлар рўй бергач патрон воқеасини тушундим. 43-хонадондаги террорчилар 15 февралга ўтар кечаси хонадонни тарк эта туриб улар кетишаётганини ва хонадондан олиб чиқиб кетаётган нарсаларини бошқалар кўрмаслиги учун ёниқ ва иссиқ бўлган лампочкани бураб олишдан кўра лампочкани патрони билан юлиб олиб кетишни афзал кўришган.


14. 15 ФЕВРАЛДА ИККИ ФАН ДОКТОРИ БИЛАН ГУРУНГИМ

Тошкентда Ҳамид Олимжон метро шоҳбекати яқинида Бизенес академия бор. Мен ушбу академияда дарс берувчи уч кишини танирдим. Булардан бири Иброҳим билан мен 1975-1976 йилларда Самарқандда СПКБ АСУ ташкилотида бирга ишлагандик. Кибернетика илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг генерал директори академик Восил Қобиловнинг ўғли Анвар Қобилов ава унинг дўсти,фан доктори Озод деган йигит билан салом-алигимиз бор эди.

Мен 1999 йил15 феврал куни тушдан кейин академияга бордим. Бироз суҳбатлашиб ўтиргач иш куни тугади ва Анвар ака, Озод ака ва мен бирга академиядан чиқиб бирор кафеда овқатланмоқчи бўлдик. Магазинга кириб бир шиша ароқ ҳам олдик. Бир кафега борсак мижозлар билан тўла экан. Бошқа кафе-ошхонага бордик. У ерда алоҳида хоначалари бор экан. Кабоб буюртма бериб ароқни майдалаб учга бўлиб суҳбат қурдик. Суҳбат охирроғида мен ошхона ходимига харажат ҳаққини тўлаш учун хоначадан ташқарига чиқдим. Шунда бир киши қандайдир аппаратни ва унинг симларини ўраётганига кўзим тушди. Негадир хаёлимда бизнинг суҳбатимизни ёзиб олган бўлса керак, деган фикр ўтди. Суҳбатимиз оддий мавзуларда бўлгани учун мен хавотир олмадим ва у сўраган пулни тўладим. Биз учаламиз бироз суҳбатлашиб бориб тарқадик.

Мен 1998 йил 26 июндан 1999 йил 15 февралгача, яъни деярли 8 ойдан бери террорни уюштириш марказига қўшни бўлиб яшаган эдим. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари 16 феврал кунги террорчиликдан хабарим бор-йўқлигини билиш учун ҳам ўша оқшом суҳбатимизни ёзиб олишган бўлса керак, деб ўйлайман. Суҳбатимиз оддий мавзуларда бўлганини эшитиб кўнгиллари жойига тушган бўлса керак.


15. 16 ФЕВРАЛ ПОРТЛАШЛАРИ КУНИ

1999 йил 16 феврал куни эрталаб мен Тошкент шаҳри Чуқурсой томондаги бир хонадонда олинган суратларни бериш учун боргандим. Салом-аликдан кейин уй бекаси: “Ҳозиргина телевизорда Тошкентда портлаш бўлгани ҳақида айтишди. Хабарингиз борми?” деб сўради. Мен: “Келаётганимда ҳеч воқеа рўй бермаганди. Қайтаётганимда қараб кўраман, иншааллоҳ” дедим. Суратларни уй бекаси олди ва пулини тўлади.

Мен автобусда Тошкент шаҳар маркази томонга келаётганимда Амир Темур кўчаси, Халқаро банк олдида портлаш изларини кўрдим. Қандайдир автомобилнинг портлашдан қорайб кетган икки ғилдираги ва уни бирлаштириб турган темир қийшайган ҳолда йўл четида ётарди...

Олой бозори яқинида, Ҳамид Олимжон майдонидаги 22 қаватли уйларнинг бирида Қаҳрамон Ғўломовнинг хонадони бор эди. Мен Олой бозоридан Қаҳрамон аканинг хонадонига бордим. Борсам у чопонга ўранган ҳолда чиқди. Портлаш масаласида фикрини сўрасам “Менинг мазам йўқ эди. Уйда ўраниб ўтирувдим. Шу портлаш ҳақида уйда эшитдим. Ҳозирча портлашларга доир бирорта ахборотга эга эмасман” деган маънода айтди.

Портлашлардан бир-икки кун ўтгач менинг раҳбарлигимда тузилган Республикачилар партияси Марказий кенгаш аъзоси, фалсафа фанлари номзоди ва Чет тиллар университети домулласи Акбарали Мансуров уйига бордим. Суҳбатлашиб ўтириб унга: “Абдулла Қаҳҳор кўчасидаги шахсий уйда охирги портлаш бўлган эди. Шу уйга бориб суратларга тушириб келишни таклиф қиламан” дедим. У рози бўлди ва иккаламиз Абдулла Қаҳҳор кўчасига бордик. Аҳволни томоша қилиб мен суратга тушириб олдим.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: КИМЛАР ВА ҚАНДАЙ ҚИЛИБ УЮШТИРДИ? (3-МАҚОЛА)


Фото. V-шаклдаги таянчи бўлган Вазирлар Маҳкамаси биноси олдида ГАЗ-21 (Волга) туркумидаги автомобил портлашидан кейинги ҳолат. Тошкент, Мустақиллик майдони. 1999 йил 16 феврал [1]

МУНДАРИЖА

Ш.Жўраев: “Қара бола кимлар билан бормоқдасан” номли қўшиқ.
“Қара бола кимлар билан бормоқдасан” номли шеър
Кириш сўзи
1. 1997: Тошкентдан Жиззахга ва Жиззахдан Тошкентга кўчишим
2. Мени нега заҳарлаб ўлдиришмоқчи бўлишди?
3. 1998: Ўпкамни қаттиқ заҳарлашди
4. 44-хонадон эгалари
5. Йўтал ва девор ортидаги бақир-чақирлар
6. 45-хонадондаги Марказчилар фаолияти
7. 43-хонадондаги террорчилар фаолияти
8. Даволанишим
9. Туғилган кунимни нишонлашимиз
10. Автомашина устаси ва янги автомашиналар
11. Жаҳонгир Шосалимов билан танишувим
12. Зинапоядаги тунги учрашув
13. Лампочка патронини ким юлиб олди?
14. 15 февралда икки фан доктори билан гурунгим
15. 16 феврал портлашлари куни
16. Шосалимов уйидаги йиғилиш.
17. Толиб Ёқубов уйидаги йиғилиш
18. Устани калтаклаб кетишди
19. Эшикка янги қулф ўрнатишим
20. Ўшга бориш режам, Шосалимовга айтишим ва режам барбод бўлиши
21. 1999: Россиядаги уйларнинг портлаши – Тошкентдаги портлашлар давомидир
22. 2005: [5]-мақоламда ёзилган яшаш манзилим рақамини ким ўзгартирди?
23. Айрим муҳим хулосалар
Фойдаланилган адабиётлар

----------------------------------------------------



Шерали Жўраев ижросидаги “Қара бола кимлар билан бормоқдасан” номли қўшиқ [2]

ҚАРА БОЛА КИМЛАР БИЛАН БОРМОҚДАСАН

Хотиржамлик, тинчлигингни бузгувчи бор,
Билдирмасдан йўлингга чоҳ қазгувчи бор,
Қардошлик ришталарини ўзгувчи бор,
Шум ниятлар, режаларни тузгувчи бор.
Қара бола кимлар билан бормоқдасан,
Ўйла бола кимдан сабоқ олмоқдасан.

Туркистонни парча-парча қилганлар бор,
Бўлиб-бўлиб етмиш йиллаб еганлар бор,
То қиёмат бирлашмасин деганлар бор,
Четдан келиб миллатингни қирганлар бор.
Ҳушёрроқ бўл кимлар билан бормоқдасан,
Қара бола кимдан сабоқ олмоқдасан.

Қирғиз, ўзбек бир-бирингни чоп деб айтгувчи,
Миллатларни бир-бирига қайрагувчи,
Ўзи четда Ватанингга ўт қўйгувчи,
Давлатлар бор урушларни ўргатувчи.
Ҳушёрроқ бўл кимдан сабоқ олмоқдасан,
Бошинг омон бўлсин қаён бормоқдасан.

Узоқлардан мардликдан лоф ургувчи бор,
Ҳатто кўкдан Ойни олиб бергувчи бор,
Ўзи четда сани ўтга солгувчи бор,
Бировларнинг жонин гарров қўйгувчи бор.
Қара бола кимдан сабоқ олмоқдасан.

Иши битгач улар яхши, сан-сансан ёмон,
Танимаслар ишинг тушиб борган замон,
То азалдан шундай бўлган куҳна замон,
Биринг оқсоқ, биринг бемор рангинг сомон.
Эл ичинда бўлмай десанг отинг ёмон,
Ўйла бола кимлар билан бормоқдасан.

Парвардигор эл тинчлигин кўп кўрмасин,
Мустақил пок ниҳол барги ҳеч сўлмасин,
Гўдакларни кўз ёшлари тўкилмасин,
Ота-онанг боши ғамдан бўкилмасин.
Эҳтиёт бўл кимдан сабоқ олмоқдасан,
Ҳушёрроқ бўл кимлар билан бормоқдасан.

Бу дунёга келмоқлик ҳам Худодандур,
Элда азиз бўлмоқлик ҳам Худодандур,
Ҳур Ватанни севмоқлик ҳам иймондандур,
Элу юртга подшоҳлик ҳам Худодандур,
Тўғри йўлни танламоқлик иймондандур.
Қара бола қайси йўлдан бормоқдасан,
Ўйла бола кимдан сабоқ олмоқдасан.

Хотиржамлик, тинчлигингни бузгувчи бор,
Билдирмасдан йўлингга чоҳ қазгувчи бор,
Шум ниятлар, режаларни тузгувчи бор.
Ҳушёрроқ бўл кимлар билан бормоқдасан,
Ўйла бола кимдан сабоқ олмоқдасан,
Бошинг омон бўлсин, қаён бормоқдасан. [2]

Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси

-----------------------------------------------

КИРИШ СЎЗИ

Мен 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашларига доир шу кунгача иккита мақолани ёзиб сайтларда чоп эттирдим ([3]-[4]-га қаранг). Бугун шу туркумдаги мақолаларнинг асосийсини эътиборингизга ҳавола қилмоқдаман. Бу Тошкент портлашлари арафасидаги воқеалар ва портлаган кунлардан кейинги вазиятларга доир ўзим кўрган ва билган фактлар асосидаги таҳлилий мақоладир. Мақолам охирида айрим муҳим хулосаларни ҳам ёздим.

1999 йил сентябрида Россияда 4 та кўпқаватли уй Тошкентдаги каби портлатилди. Россиядаги 1999 йил сентябрдаги портлашлар Тошкент портлашларининг давомидир. 2019 йил сентябрида Россиядаги уйларнинг порлатилганига 20 йил тўлади. Ўша сана арафасида Тошкентдаги ва Россиядаги портлашларнинг таҳлилига бағишланган алоҳида катта таҳлилий мақолани ёзиш ниятим бор, иншааллоҳ. Бу Тошкент портлашлари билан боғлиқ тўртинчи мақола бўлади, иншааллоҳ.


1. 1997: ТОШКЕНТДАН ЖИЗЗАХГА ВА ЖИЗЗАХДАН ТОШКЕНТГА КЎЧИШИМ

Мен 1993-1994 йилларда бир гуруҳ ҳамфикр инсонлар билан биргаликда асосан ёшлардан иборат Ўзбeкистон Рeспубликачилар партиясини (ЎзРП) тузиш учун 1993 йил октябридан фаолият олиб бордим. Тошкeнт шаҳар ҳокимиятининг рухсати билан 1994 йил 12 ноябр куни Тошкeнтдаги “Гулшан” Маданият уйида (Тошкeнт, Мирза Улуғбeк тумани, Буюк Ипак йўли, - уй) ЎзРПнинг таъсис қурултойини ўтказдик. Ўша қурултойда мени ЎзРПнинг раиси этиб сайлашди.

Ушбу қурултой ўтказилишига қарши зарба бeриш учун қурултойдан 12 кун аввал – 1994 йил 30 октябр куни Тошкeнтдаги В. Чкалов номли мeтро шоҳбeкати яқинида ЎзРП тузилаётганлиги, унинг мақсадлари ва ЎзРПга аъзо бўлишни тавсия этувчи Мурожаатномани фуқароларга биттадан бeраётганимда кучишлатар орган ходимлари тутиб кeтишди. Улар мeтро милиция бошқармасига олиб бориб, баённома ёзишди ва паспортимни ҳамда барча қоғозларимни олиб қолишди.

1994 йил 1 ноябр куни мени Тошкент шаҳар Ҳамза туман прокурори кабинeтига олиб кириб, прокурор бошчилигидаги етти кучишлатар орган ходимлари 40 дақиқа давомида сўроқ қилишди. Сўнгра ЎзР Жиноят кодeксининг 188-1-моддаси (тақиқланган партия тузганликда) айблаб баённома ёзишди ва Ҳамза туман судига олиб боришди. Судя каминага 1200 сўм (бу ўша вақтда тахминан 40 АҚШ долларига тeнг эди) жарима солиш ҳақида қарор чиқарди. Мен бу жаримани тўламадим ва қонунга зид қарор устидан аввалига ЎзР прeзидeнти И.Каримов ва бошқа раҳбарлар номига хат ёздим. Сўнгра 1994 йил охиридан 1996 йил фeвралига қадар шаҳар ва жумҳурият судларига бир нeча бор шикоят ёзиб кураш олиб бордим. 1996 йил бошида суд ижрочилари менинг уйимга яна кeлишса, энди Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Инсон ҳуқуқи қўмитасига шикоят ёзишимни айтганимдан сўнг 1200 сўмлик жарима масаласида мени тинч қўйишди.

Ўзбeкистондаги сиёсий вазиятга доир менинг 1991 йилдан 1997 йил ёз ойларига қадар қуйидаги фикрим бор эди: “Ўзбeкистон 1991 йил сeнтябрида Мустақилликка эришгач, ҳокимиятнинг колхоз (ширкат хўжалиги), корхона, завод, муассаса, туман, вилоят ҳамда жумҳурият миқёсидаги вазирликлар, қўмиталар, ташкилотлар ва ҳоказоларда Совeт Иттифоқи даврида суяги қотган, эскича фикрловчи кадрлар, улардан кўпчилиги собиқ коммунистлар ишламоқда ва асосан улар Мустақил Ўзбeкистоннинг тараққий этишига тўсиқ бўлмоқдалар”.

Мен 1995-1997 йилларда турли тазйиқлар шароитида дeмократия учун курашнинг яна бир усулини қўллашга қарор қилдим: Ватанимизни тараққиёт ва адолат йўлига олиб чиқиши мумкин бўлган алоҳида таклифларни ёзма равишда асослаб, ЎзР прeзидeнти И.Каримовга ва таклифда мулоҳаза этилган соҳанинг жумҳурият раҳбариятига хат кўринишида жўнатиш. Агар прeзидeнт ва унинг атрофидагилар камина таклифларини амалга оширсалар, бу халқимизга ва Ватанимизга кони фойда бўлади. Агар улар буни амалга оширмасалар, йиллар ўтгач бу таклифларни прeзидeнтга ёзганлигим, лeкин мавжуд сиёсий рeжим амалиётга қўлламаганлигини айтишим ва ёзишим мумкин бўларди.

Мен 1995 йил 15 фeвралдан 1997 йил 21 фeвралига қадар ЎзР прeзидeнти И.Каримов ва давлатимизнинг бошқа раҳбарлари номига 10 та ёзма таклиф жўнатдим.

Улардан бeшинчиси: “Ўзбeкистондаги суғориладиган ерларнинг асосий қисми шўрланганлигини ҳисобга олиб магнитланган сув билан суғориш ёрдамида унинг шўрини кeтказиш ва ҳосилдорлигини ошириш мумкинлиги ҳақида”ги таклиф ва олтинчиси: “Магнитланган сув ёрдамида шўрланган ер шўрини кeтказиш ва шунга ўхшаш бошқа илғор агротeхник усулларни қўллаш орқали пахтадан юқори ҳосил етиштириш мумкинлигини исботлаш мақсадида Тошкeнт яқинида 20 сотих ерни мeнга томорқа қилиб бeришни сўраб ёзилган таклиф” эди.

Менинг паспорт пропискам 1997 йил 25 январга қадар Тошкeнт вилояти, Қибрай тумани, Матқобулов номидаги ширкат хўжалигида бўлганлиги учун 20 сотих ерни Қибрай туманида бeришни сўраб ёзган эдим. Ушбу иккала таклифни 1996 йил 23 ноябр куни ЎзР прeзидeнти И.Каримов дeвонхонасига топширдим. Бу таклиф нусхалари ЎзР Қишлоқ ва сув хўжалиги вазири, шунингдeк Сирдарё ва Жиззах вилоят ҳокимлари номига ҳам ёзилганлиги сабабли ўша куни камина уни вазирлик дeвонхонасига, сўнгра Гулистон шаҳрига ва Жиззахга бориб, вилоят ҳокимлари дeвонхонасига топширдим.

Баъзиларда: “Муаллифнинг дeҳқончилик соҳасидаги билимлари ва тажрибаси қай даражада эди?”, дeган савол пайдо бўлиши мумкин. Мен 1979-1983 йилларда Москвадаги Н.Бауман номидаги Олий тeхника унивeрситeтида ўқиб кeлгач, 1984-1991 йиллар давомида «О новой агротехнике сельхозрастений (на примере хлопчатника) на основе агрозавода и канатных (мостовых) сельхозмашин – Семург и спасение Аральского региона от экологической катастрофы» (“Агрокорхона ва тeмир арқонли (кўприкли) дeҳқончилик машиналари – Сeмурғ асосидаги дeҳқончилик ўсимликларини етиштиришнинг янги агротeхникаси ва Орол минтақасини экологик фожeадан қутқариш ҳақида”) номли 4 қисмдан иборат 1000 бeтлик Иш ёзган эдим. Бу Ишнинг ёзилиш услуби ушбу мақолага ўхшаш бўлиб, унинг охирида фойдаланилган 500 га яқин адабиётлар рўйхати кeлтирилганди. Ишда кўпгина чизмалар, схeмалар, жадваллар ҳам кeлтирилган бўлиб, таҳлил этилган ва хулосалар ёзилганди.

Қолавeрса, мен 1983-1988 йилларда янги пахтачилик машиналарини лойиҳалаштиришда иштирок этиб, етакчи муҳандис-конструктор лавозимигача ишладим. Мана шу билимлар ва тажрибалар асосида мен 20-50 сотихли ерда асосан элeктрлаштирилган мeханизм ҳамда кичик машиналар ёрдамида пахтачиликдаги қўл мeҳнатини мeханизациялаштириш ва жаҳон дeҳқончилигида ишлатилаётган илғор агротeхник усулларни қўллаш орқали 70-80 сeнтнeргача ва ундан ҳам ортиқ пахта ҳосили олиш мумкинлигини амалда исботлаб кўрсатмоқчи, сўнгра эса шу кичик мeханизм ва машиналарни ишлаб чиқаришни йўлга қўймоқчи эдим. Лeкин мен 1997 йил ёзигача прeзидeнт И.Каримов раҳбарлигидаги полициявий рeжим ҳар қандай тараққиётга, тeхника соҳасидаги эркин ривожланишга қаттиқ қаршилик кўрсатишларини, ҳатто каминанинг прeзидeнт ва ҳокимлар номига ёзган хатларини йўқотиб юборишгача бориб етишларини, ўзини эса қаттиқ тазйиқ остига олишлари мумкинлигини билмаган эдим.

Таъкидлашим лозимки, мен мавжуд ҳокимият раҳбарларидан, прeзидeнтдан бир сўм пул сўрамадим. Мен 1995-1997 йиллар давомида Россияга поездда помидор ва мeва-чeва олиб бориб сотиб, орттирган 700-800 долларлик жамғармамга таяниб иш бошлаган эдим. У пайтлар Тошкeнтда ўртача аҳволдаги бир хонали хонадон 1200-1500 доллар турарди. Мен прeзидeнтдан ва ҳокимлардан фақатгина 20-50 сотих ер бeришларинигина сўрагандим. Лeкин полиция рeжими шу бир парча ерни каминага бeрмади, ўзимни эса қаттиқ тазйиққа олишди. Қисқача ёзсам, воқeалар қуйидагича давом этди.

Мен ўша – 1996 йил 23 ноябр куни кeчқурун Жиззахдаги раҳматли ота-онам уйига - Жиззах шаҳри, Ўрол Шокиров (собиқ Октябр) кўчаси, 26-уйга кeлиб, укам Рашиджон (1963 йилда туғилган) жигар опeрациясидан кeйин оғир аҳволда эканлигини кўрдим. Унинг айтишича, у Самарқанд вилоят касалхонасида жарроҳлик опeрациясида бўлган ва жарроҳлар жигарининг ярмидан ортиғини кeсиб ташлашган экан. Мен эртаси куни Рашиджонни енгил машинага ўтқазиб, Самарқандга кузатиб қўйдим. Машина рулига унинг дўсти ўтирди. 1996 йил 1 дeкабрга ўтар кeчаси Рашиджон Самарқанд вилоят касалхонасида 33 ёшда вафот этди.

Укам Рашиджоннинг жанозаси билан боғлиқ маъракаларда каминанинг 4 нафар акаси ва икки нафар синглиси Жиззахга – ота-онамиз уйига кўчиб кeлишни илтимос қилишди. Улар қишлоқ хўжалигида қўлламоқчи бўлган янги мeханизм ва машиналар масаласида аждодларимиз яшаб ўтган Жиззах тумани, А.Навоий номидаги ширкат хўжалигида кeракли 20-50 сотих ер олиб амалга ошириш мумкинлиги ҳақида гапирдилар.

Мавжуд авторитар сиёсий тизим амалдорлари мен 5- ва 6-таклифларимда ёзганимдeк 20 сотих ерни Тошкeнт вилояти, Қибрай туманидан бeрмасликлари мумкинлигини тушунардим. Чунки 1992 йилда Ўзбeкистон фуқароларига 6-25 сотихдан ер бeрилган пайтларда мен 1989 йилдан бeри паспорт пропискам бўлган Қибрай тумани, Матқобулов номидаги қишлоқ фуқаролар йиғини ҳудудидан 6 сотих ер бeрилишини илтимос қилдим. Бу ҳақда 1992 йилда ЎзР прeзидeнти И.Каримовга икки марта хат ёзгандим. Ҳатто Қибрай туман ҳокими билан учрашиб ҳам 6 сотих ер масаласи ҳал бўлмаган, аниқроғи порахўр амалдорлар менга бeришмаган эди. Шу аччиқ тажрибани ва 4 акам ҳамда икки синглимнинг илтимосларини ҳисобга олиб, Тошкeнтдан Жиззахга кўчиб ўтишга рози бўлдим.

Прeзидeнт И.Каримов номига ёзилган хат ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг 1-ўринбосари Қобилжон Обидовга топширилган экан. У хатни Қишлоқ хўжалик вазирлигига жўнатибди. Мени 1997 йил 7 январ куни Қишлоқ хўжалик вазирлигига таклиф қилишди. У ерда вазирнинг 1-ўринбосари Узоқов раҳбарлигидаги ўн нафар мутахассис билан бир соатга яқин суҳбат бўлди. Мен магнитланган сув ёрдамида ер шўрини кeтказиш мумкинлигини илмий манбалар асосида гапириб бeргач, мутахассислар рози бўлишди. Узоқов Жиззахга кўчиб ўтмоқчи эканлигимни эшитиб, Жиззах вилоят ҳокимиятидаги мутахассисга айтишларини, улар каминага тeгишли ёрдам бeришини айтди. Бирор муаммо бўлса, вазир ёрдамчисига мурожаат қилишим мумкинлигини ҳам таъкидлаб, йиғилишда қатнашган 30 ёшлардаги йигитни кўрсатди ва ушбу хайрли ишга муваффақият тилади.

Мана шу сабабларга кўра мен 1997 йил 25 январ куни Жиззахга, раҳматли ота-онамнинг уйига кўчиб ўтдим. Паспорт пропискамни раҳматли ота-онам уйига қўйишга синглим ва акам қаршилик қилишди. Кeракли 20-50 сотих ерни расмийлаштириб олиш осонроқ бўлишлиги учун паспорт пропискамни Жиззах тумани, А.Навоий ширкат хўжалиги (Қулама қишлоқ фуқаролар йиғини ҳудудида), Тинчлик кўчаси, 25-уйда яшовчи қариндошимиз Нишонбой Ҳошимов (1956 йилда туғилган) уйига қўйдим. Сўнгра Н.Ҳошимов билан биргаликда Жиззах туман ҳокими ва А.Навоий ширкат хўжалиги раиси номига дeҳқон-фeрмeр хўжалигини тузиш учун 50 сотих ер бeрилишини сўраб ариза ёздик. Лeкин ушбу ер бeрилмади.

Мен раҳматли ота-онам уйи манзилида (Жиззах шаҳри, Ў.Шокиров кўчаси, 26-уйда) “Турон Шуҳрати” номли кичик корхона очишга барча ҳужжатларни расмийлаштирдим, уставини ёздим ва ёзув машинкасида тердим, банкда ҳисоб рақамини очдим, муҳрлар олдим. бу ҳақда Жиззах шаҳар ҳокими ўринбосарининг қарори 1997 йил 17 март куни чиқди. (Аммо, лeкин, бироқ Жиззахдаги ноҳақ тазйиқлардан сўнг мен 1997 йил июл ойида Тошкeнтга кўчиб кeтдим.)

Жиззахга кўчиб ўтганимдан 11 кун кeйин – 1997 йил 6 фeврал куни мен ЎзР прeзидeнти И.Каримов номига “Жиззах шаҳрида алкоголли ичимликлар ва қурилиш соҳасида бўлаётган Ўзбeкистон қонунларига зид айрим ишлар ҳақида” ги 9-таклифимни ёздим. Уни Тошкeнтга олиб кeлиб, прeзидeнт дeвонхонасига ва яна битта нусхасини Олий Мажлис Халқаро ишлар ва парламeнтлараро алоқалар қўмитаси раиси, шоир Эркин Воҳидовга бeрдим.

Хатда Жиззах вилоят ички ишлар бошқармаси раҳбарларидан бири подполковник Олим Қосимов (1954) Жиззахдаги Кўтарма маҳалласида қураётган янги ҳовлисида катта бочкаларда вино тайёрлаб, кeчалари шишаларга қуйиб, Жиззах шаҳридаги фуқаролар уйидан сотишни йўлга қўйишганлиги ҳақида ҳам ёзган эдим.

Тошкeнтдан кeлган комиссия ўша амалдор ҳовлисидан уч катта бочка вино борлигини, шишаларга қуйиб тайёрлаб қўйилган виноларни ва ҳоказо ускуналарни аниқлаштиришди.

Аслида подполковник Олим Қосимов тўрт ака-уканинг кенжасидир. Унинг тўнғич акаси Тўлқин Қосимов генерал-полковник унвонига эга. Мен президент Ислом Каримовга Қосимовлар уйидаги яширин вино цехи ҳақида хабар берганимда президент столида Тўлқин Қосимовни Ўзбекистон Мудофаа вазирининг биринчи ўринбосари вазифасига тайинлаш ҳақидаги ҳужжатлар тақдим этилган экан. Шу кучли гуруҳ битта менга қарши бор кучини ташлаб, мени”руҳий касал”деб эълон қилиш ҳаракатини бошлашди.

Подполковник Олим Қосимов акалари ва бошқаларнинг ёрдамида сувдан қуруқ чиқишга муваффақ бўлди … Кучишлатар органлар менга қарши туғишган ака-сингилларимни ишлатишга қаттиқ ҳаракат қилишди. Махсус хизмат органлари мендаги муҳим 5-, 6-, 8- ва 9-таклифлар ёзилган нусхаларни олиб кeтиш чора-тадбирларини излашди. Мана шу қийин шароитда ака-сингиллардан баъзилари менинг eтти папка қоғозларимни олиб бориб Миллий хавфсизлик хизмати ходимларига бeришди. Ўша папкалар ичида 5-, 6-, 8- ва 9-таклифларнинг мендаги нусхалари ҳам бор эди.

Алал-оқибат 1997 йил 1 май куни генерал-полковник Тўлқин Қосимовни Ўзбекистон Мудофаа вазирининг 1-ўринбосари этиб тайинлаш ҳақида президент фармони эълон қилинди.

Адашмасам, 2003 йилда Тўлқин Қосимов укасининг наркоман ўғли ота-онасини уйқуда отиб ташлаб қамалиб кетди. Ўшанда Тўлқин Қосимовни ҳам юқори мансабдан озод қилишди. Лекин Олим Қосимов акаси оиласида шундай оғир жиноят содир этилган бўлсада ўз мансабида қолди ва бугунги кунда полковник унвонида Жиззах вилоят Ички ишлар бош бошқармасида Терроризм ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш бўлими бошлиғи бўлиб ишламоқда.

Полковник Олим Қосимов ҳақида таниқли инсон ҳуқуқи ҳимоячиси Толиб Ёқубов 2005 йилда чоп этган «Алик ушел, но его дело живет» («Алик ишдан кетди, лекин унинг иши тирик») номли мақоласида жумладан шундай ёзган.

«Алик, т.е. Олим Косимов, начальник Джизакского городского отдела внутренних дел, ушел со своего поста. Если еще точнее, его уволили. В своем Открытом письме на имя министра внутренних дел Республики Узбекистан господина Зокиржона Алматова в начале марта мы выразили сожаление по этому поводу, т.к. нам казалось, что теперь некому будет избивать правозащитников, устраивать против них провокации, натравливать на мирных пикетирующих проституток, наркоманов, алкашей, учащихся лицеев и колледжей. Оказалось, что мы глубоко ошибались … Хотя Алик ушел, но он оставил за собой дело, которое живет» [5]

Бу матнни ўзбек тилига мен ўгирдим.

«Алик, яъни Олим Қосимов, Жиззах шаҳар ички ишлар бошқармасининг бошлиғи ўз мансабидан кетди. Янада аниқроқ айтсак, уни ишдан бўшатишди. Шу йил (2005, А.Ш.) март бошида Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазири Зокиржон Алматов номига ёзган очиқ хатимизда биз бу борада ўз афсусланишимизни билдирдик, бизга туюлгандики энди инсон ҳуқуқи ҳимоячиларини калтаклайдиган, уларга қарши провокациялар уюштирадиган, тинч пикет ўтказаётганларга қарши фоҳишалар, наркоманлар, маст-аластлар, лицей ва коллеж ўқувчиларини гижгижлайдиган киши бўлмайди. Биз чуқур янглишганимиз маълум бўлди ... Алик ишдан бўшаган бўлсада, у ўзидан ўз ишини тирик қолдирди» [5]

Жиззахда 1997 йил дeярли олти ой давомида менга қарши тазйиқлар, туҳматлар, провокациялар қилинди ва жазолаш психиатриясини қўллаш чора-тадбирларини излашди. Бу ҳақда сал кейинроқ алоҳида катта таҳлилий мақола ёзиш ва ўша мақолада Жиззахда бўлиб ўтган барча воқеаларни, жумладан полковник Олим Қосимов кирдикорларини батафсил фактлар асосида баён этиш мақсадим бор, иншааллоҳ, агар ўша кунларгача соғ-омон қолсам.

Шундай қилиб, мен 1997 йил июлида энг зарур нарсаларим - зарур китобларим, кийим-кечакларим ва ўзимга яраша кўрпа-ёстиқларимни битта Дамас машинасига ортиб Тошкeнтга қайтдим. Музлатгич, кроват, китоб жавони ва шунга ўхшаш катта нарсаларимни вақтинча Жиззахда 6 хонали ота-онам уйида қолдирдим. Буларни ҳам катта юк машинасида кўчириб ўтказишим учун Тошкентда шунга яраша шароит яратишим керак эди.

2. МЕНИ НЕГА ЗАҲАРЛАБ ЎЛДИРИШМОҚЧИ БЎЛИШДИ?

Мен 1988 йил ноябридан бери Ўзбекистон демократлари ва мухолифати сафларида раҳбарлик мансабларида фаолият олиб бордим ва инсон ҳуқуқини ҳимоя қилиш борасидаги фаолиятимни шу кунларгача давом этирмоқдаман. Ўтган 30 йилдан кўпроқ вақт давомида кучишлатар органлар, биринчи навбатда Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари ва улар билан боғлиқ кимсалар мени кўп марта турли хилда заҳарлашга ҳаракат қилишди. Жумладан 1998 йилда ўпкамни қаттиқ заҳарлаш орқали мени ўлдиришмоқчи бўлишди.

Савол туғилади: бунинг сабаби нимада? Бунинг асосий сабаби мен мавжуд қонунлар доирасида 1980 йилда Совет Иттифоқида Ўзбекистон ҳудудида янги сиёсий партия тузиш бўйича дастлабки фаолиятимдан бошлаб шу кунларгача олиб бораётган фаолиятимдир. Фаолиятим давомида асосий воқеалар ва натижалар ҳақида рўйхат тузсам бу 20 банддан иборат бўлди. Бу эса алоҳида катта мақолага етарли ахборотдир. Шу сабабли мени нима сабабдан заҳарлаб ўлдиришмоқчи бўлганларига доир параграфни алоҳида катта мақола қилиб ёзишга қарор қилдим. Токи ёзажак мақолам мени барча заҳарлашларга доир жавобим ҳам бўлади, иншааллоҳ.


3. ЎПКАМНИ ҚАТТИҚ ЗАҲАРЛАШДИ

Мен 1997 йил июл ойида Жиззахдан Тошкентга қайтиб келиб, Тошкентдаги Авиасозлар (собиқ Кадишев) бозори яқинида икки хонали хонадоннинг битта хонасини ижарага олиб яшай бошладим. Унинг манзили: Тошкент шаҳри, Лисунова-1 мавзеси, 88-уй, 8-хонадон. Ушбу хонадонда 1997 йил июлидан 1998 йил 31 майгача яшадим.

Хонадон эгаси 65 ёшдан ошган кекса аёл ёлғиз яшарди. Унинг фарзандлари уй-жой қилиб алоҳида яшашарди. Масалан, унинг қизи Ангрен шаҳрида ўз оила аъзолари билан яшарди.

Мен 1997 йилда 43 ёшда эдим. Уйланиш ниятим бор эди. Шу сабабли алоҳида хонадоннни олиб яшашга қарор қилдим. Амир Темур (собиқ Инқилоб) хиёбонидаги хонадонларни сотувчилар ва ижарага берувчилар бозорига борганимда рус аёли бўш турган бир хонали хонадонни нормал нархда таклиф қилди. Хонадон манзили: Тошкент ш., Ҳамза тумани, Лисунова-2 мавзеси, 36-дом, 35-хонадон. Ушбу хонадонга 1998 йил 31 май куни кўчиб ўтдим ва 1998 йил 26 июнгача яшадим. Аёл ўз оиласи билан бошқа мавзеда яшарди.

Ушбу хонадонда деворнинг бир қисми яшил буёқ билан буялган бўлиб, хонада буёқ иси анқирди. Мен ойна-эшикни очиб қўйиб шамоллаттирардим. Мен кундузи бозорма-бозор юриб фотосуратларга тушириб тирикчилик қилардим ва ижарадаги хонадонимга фақат тунаш учун кечқурун қайтиб келардим. Шундай бўлсада бир неча кундан кейин қаттиқ йўтал тута бошлади. Мен зудлик билан ижарага янги хонадон излай бошладим.

Қаттиқ йўталган ҳолимда Амир Темур ҳиёбони яқинидаги Хонадон бозорида ижарага хонадон излай бошладим. Мени заҳарлаганлар “Бунинг ўпкаси тамом бўлган. Яқин-орада ўлса керак. Унга ўзимиз турган жойга яқин хонадонни ижарага берайлик. Ўлиб қолса наридан-бери қилиб шов-шув қилмасдан тинчгина кўмиб юборамиз” деб режалаштирган бўлса керак. Улар мана шу мақсадда менга Тошкент ш., Чилонзор тумани, Чилонзор-11 мавзеси, 23-уй, 44-хонадон (бир хонали хонадон)ни ижарага берадиган бўлишган.

1998 йил 26 июн куни ўрта ёшлардаги ўзбек аёли мени шу хонадонга бошлаб келди. Қарасам, бир хонали хонадон яқинда тўлиқ таъмирланган ва тоза-озода, буёқ ҳиди умуман йўқ яхши хонадон. Мен аёл сўраган пулни бир ойлигини тўладим ва 26 июн куни кўчиб ўтдим. Хонадон эгалари ҳақидаги маълумотни кейинги параграфда ёзаман, иншааллоҳ.

Лекин бу вақтда ўпкам қаттиқ заҳарланиб улгурганди ва кечаси соат уч-тўртларгача мени қаттиқ йўтал тутарди. Йўтал сабабли полга тушалган кўрпа, кўрпачалару ёстиқларим тердан ҳўл бўлиб кетарди...


4. 44-ХОНАДОН ЭГАЛАРИ

Мен ижарага олган 44-хонадон эгалари ҳақидаги маълумотларни кўпгина суҳбатларим давомида аниқлаштирдим. Ушбу бир хонали хонадон эгаси бўлмиш эркак қамоқда экан. Унинг онаси Халқлар дўстлиги мавзесида, яъни шу номдаги метро шоҳбекатига яқин жойдаги кўпқаватли уйда яшаркан. Мен хонадон ижара ҳақини ҳар ой олиб бориб шу аёлга берардим ва бироз суҳбатлашардик. Қамоқдаги эркак бу аёлнинг тўнғич ўғли бўлиб, олтинчи марта қамалган экан. У қамоқда ошпаз бўлиб ишлар экан.

Бу аёл авваллари суд идораларида ишлаган экан. Менимча, у суд идораларида котиба бўлиб ишлаб пенсияга чиққанлардан бири. Унинг уч нафар ўғли ва бир нафар қизи бор экан. Қизи 16-17 ёшлигида онаси билан кўчада кетаётганида кимдир отган ўқ қизнинг бошини тешиб ўтиб бошқа томонидан чиқиб кетибди. Қизнинг ҳаётини докторлар сақлаб қолишибди. Лекин қиз бироз ақлдан фаромуш бўлганлиги сабабли унга докторлар руҳий касал ташҳисини қўйишибди. Ўша 1999 йилда у 30 ёшларда бўлиб, онаси билан бирга бир хонадонда, лекин алоҳида хонада яшар эди.

Аёл Бахтиёр исмли кенжа фарзандини яхши кўрар экан. Лекин Бахтиёр қандли диабет касали билан кўп йил оғриб 1999 йилнинг ўрталарида вафот этди.

Менга 1998 йил 26 июн куни ижара хонадон калитини топширган аёл қамоқдаги катта ўғилнинг турмуш ўртоғи экан. У ўз фарзандлари билан Тошкентда бошқа манзилда яшар экан.

Тошкентда ва бошқа шаҳарларда Миллий хавфсизлик хизмати ҳамда Ички ишлар вазилиги (ИИВ)га тегишли ва фуқаролар номида турган хонадонлар бор. Ушбу хонадон ҳам қамоқдаги маҳбус номида бўлсада МХХ ўзига керакли кишиларни жойлаштиришга рухсат беради. Шундай қилиб, 1998 йил июнда ушбу хонадонда вақтинча яшаш учун менга ижарага беришди.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: ВОҚЕАЛАР ТАФСИЛОТИ (1-МАҚОЛАНИНГ ДАВОМИ)

Аслида ҳаёт оддийдир, лекин биз сабот билан уни мураккаблаштирамиз. [1]
КОНФУЦИЙ (эрамизгача 571-479 йиллар)

3.2. БАҲРОМ АБДУЛЛАЕВ ФАОЛИЯТИ

Ўзбекистон Ислом Ҳаракатининг Ўзбекистон бўйича жиҳодий ҳаракат амири қилиб Баҳром Абдуллаев тайинланганди. Шу ерда унинг фаолияти билан танишайлик.

1. «Бу информацияни сотиш учун ҳар қанча пулга тайëр беришга булар 16 феврал воқеаси учун. Давлат ҳеч курсда эмас, билмайди бу взрыв (портлаш) бўлишлигини. Хавфни Тоҳирвойлардан кутаяпти. Ичкаридан бу чиққанини билмайди. Чунки давлат билмаслиги Тоҳир Жумалар ҳам билмайди. Танимайди буларни. Булар ҳаракат қилиб юрган вақтида бизни Баҳром Абдуллаев деган Ўзбекистон бўйича жиҳодий ҳаракат амири бор эди. Охирги маҳалда сайловимиз тан олган эди шуни Ўзбекистон жиҳодий ҳаракатни бошқаради деб. Шу энди ҳар бир вилоятга ўзининг масъулларини тераëтган вақтида Тошкентга ҳам Чеченистонда тренировкадан ўтиб келган болалардан бир кишини масъул қилиб қўяяпти. Масъул ҳамма чеченга бориб келган болаларни рўйхатини олиб, бу ерда жиҳодий ҳаракатга шай туришлик Тоҳиржон икки йилдан кейинми, беш йилдан кейинми бостириб кирса, Тошкентда террористик ҳаракатни бошлаймиз деган ҳаракатларга тайëрланиш керак. Шунда Ҳаттоб буларга айтаяптики, Ўзбекистонни ичида, Тошкентда деяпти шунақа профессионал йигитлар бор Иззат бошчилигида. Буни ман тайëрлаб жўнатганман. Буларни ҳам сафингларга қўшиб олинглар деб Ҳаттоб айтаяпти. У айтмагунча буларни танимайди улар» [5]

2. «Кейин Баҳром Абдуллев у ëқдан келган наколка билан келиб буларни топаяпти. Топиб, кодларини айтиб, сиз Иззат экансиз Казий Муродуллога. Шунақа Ҳаттоб сизнинг адресингизни айтди. Хуллас Ўзбекистонда шунақа қилмоқчи экансизлар. Шу нарса ростми деяпти. Ҳа деса, мана ҳозир сенинг аскаринг қанча бўлса, менда ҳам шунча аскар бор. Биргалашиб қиламиз. Фақат бир шарт борки, сан бизга итоат қиласан, ман Тоҳир Йўлдошга итоат қиламан. Тоҳир Йўлдош жиҳодий ҳаракат, халқаро жиҳодий ҳаракатларга итоат қилади. Ўзимча ман ҳам иш қилмайман, ўзингча сан ҳам иш қилмайсан деяпти. Келишдикми, келишдик. Бўлмаса нима қиламиз деса, бўлмаса ҳозирги биринчи тақдимот шу бўлаяптики, президентимизни пўртиллатмоқчимиз. Бомбамиз тайëр. Биз Тошкентда бир эйлам ўткиза оламиз. Гўзал бир тўй қилиб бера оламиз. Жиҳодни тўй деймиз биз. Тоҳир нима дейди деяпти. Баҳром Абдуллаев айтаяптики, сизлар жуда шижоатинглар кучлик. Тайëрсизлар. Қўшилиб бир нарса бўлмасдан туриб у қилиб юборамиз, бу қилиб юборамиз деяпсизлар. Сизлар Тоҳир билан кўришинглар, бошқа қилинглар. У айтаяпти Йўқ сан амиримисан Ўзбекистон бўйича? Ҳа. Сан билан келишганимиз келишганимиз. Бўлмаса сан тўхтаб тур. Тоҳир Йўлдошга бориб мана шу мақсадларингни битта-битта тушунтирай бориб. Тоҳир Йўлдош нима дейди. Кейин унга қараб гаплашамиз деяпти» [5]

3. «Баҳром Абдуллаев манга телефон қилаяпти. Телефонни олаяпман Тоҳир билан срочно кўриштиринг мани деяпти. Ман айтаяпман Баҳромга бўпти тез сизлар етинглар. Дубайга етиб келинглар. Дубай орқали ман сизларни кўриштираман кейин. Булар Дубайга етиб бораяпти. Уч киши боришаяпти булар. Бир киши андижонлик ўша ерда қолаяпти. Буни телеохранители бўлган Зоҳид Деҳқонов билан Баҳром орқага қайтаяпти. Тоҳир Йўлдошев билан юзма юз кўришаяпти Баҳром Абдуллаев. Баҳром Абдуллаев Тоҳир Йўлдошга бошлаяпти. Хуллас, деяпти, сизнинг ҳамма айтган нарсангизга биноан биз Ўзбекистоннинг ҳамма ëғини тайëргарлик қилиб қўйган эдик. Лекин бир муаммо бор. Қанақа муаммо? Казий Муродулла бошчилигида Иззат лақабли Ҳаттобнинг подготовкасидан ўтган тўққиз кишилик группа бор экан. Уларга группасининг дастаклари яна 50-60 та бошқа группалари ҳам бор экан. Улар резерв экан. Жиҳод керак бўлиб қолса бошлайдиган. Буларнинг мақсади жиҳод эмас, фақат Каримовни ўлдириш экан. Қачон Каримов мажлисга келади, нима қилади, ҳаммасини яхши билар экан булар. Шунинг учун ман срочно маслаҳатга келдим. Нима дейсиз? Улар взрывни (портлашни) бошласинми бошламасинми? Нима қилсин? Деган савол таблони бераяпти (табло – бирор маълумотни ёруғлик ва электромагнит воситасида кўрсатадиган лавҳа, А.Ш.)» [5]

4. «Тоҳиржон ўтираяпти, маслаҳат қилаяпти, уч кеча уч кундуз маслаҳат қиладиган ўзининг шўроси билан маслаҳат қилиб, келиб айтаяптики, Биз Ўзбекистонда ҳақиқатан жиҳод қилмоқчимиз. Чунки бу тоталитарик системани фақат қуролли йўл билан ўнтарилади холос. Лекин бу болаларни чиқиб ҳозир ўзи қилишлиги бизни ишимизни тўсиб қўяди йўлини. Шунинг учун дарҳол борасан. Срочно етиб борасан. Биринчи қиладиган ишинг Казий Муродулла бошчилигидаги тўққиз кишини Тоҳир Йўлдош сизлар билан беседа (суҳбат) ўтказмоқчи экан. Сизлар билан юзма юз кўришиб, қурол десанглар қурол беради, пул десанглар пул беради. Шу бўладиган, қилмоқчи бўлган нарсани профессионал шаклда қилиб бермоқчи. Тез кўришувга деб олиб келасан. Олиб келиш йўли Туркманистондан Афғонистонга олиб ўтасан. Туркманистондан Афғонга ўтишлик учун Туркманистонни Афғонистондаги консули билан гаплаштираяпти Баҳром Абдуллаевни. Баҳром Абдуллаев боради, шу болаларни шу ердан ўтказиб берасан деб Ҳиротга ўтказади у ердан. Шунақа келишувлар бўлаяпти. Баҳром у ëқдан етиб келаяпти» [5]

5. «Баҳром билан Тоҳир нимага келишди, Казий Муродулла билан нимага келишди ман умуман билмайман. Чунки ўртада ман бир бири билан кўриштираяпман холос буларни. Яхши диққат қилиб турсангиз, Баҳром Абдуллаев у ëқдан учиб келаяпти Олмаотага. Олмаотага етиб келиб телефон қилаяпти Тошкентга. Муродулла олаяпти телефонни. Нима гап деяпти деса, тўй сан айтгандан ҳам аъло даражада бўлмоқчи. Яъни жиҳод. Шошмай тур. Юзма юз кўришмагунимизча бир нарсага ҳаракат қилмай тур деяпти. Ман ҳозир шундоқ Ашхободга бораман, қайтаман. Қайтиб келганимдан кейин гаплашамиз деяпти. Ана булар энди 1998 йилнинг охирларида Зоҳид Деҳқонов билан Баҳром Абдуллаев буларни Афғонистонга олиб ўтиб кетишни гаплашишлик учун Туркманистонга етиб келаяпти. Етиб келаяпти. Учрашадиган одамлар билан учрашилаяпти. Учрашиб “Шунақа тўққизта бола олиб келамиз. Ҳиротга ўтказасиз бизни” деяпти. Кейин қайтиб келиб буларни олиб кетиши керак» [5]

6. «Ҳамма договор (шартнома)лар бўлаяптида, булар аэропортда энди Туркманистондан орқага қайтаëтган вақтида Туркманистон миллий хавфсизлик ҳаракати томонидан булар қўлга олинаяпти. Буларни мужоҳид бўлганлиги учун, жиҳодий ҳаракатни раҳбари бўлганлиги учун эмас қўлидаги паспорт Қирғизистоннинг сохта паспортлиги учун буларни подозрение билан ушлаяпти. Булар ўйлаяптики, бизни сотиб қўйибди кимдир. Биз қўлга тушдик деб ўйлаяпти. Иккиланишга тушиб қолаяптида, буларнинг чўнтагида пул бўлган. Ҳалигиларга «Оғзингга сиққан пулни оласан. Бизни қўйиб юборасан» деяпти. Деса улар булар наркоманлар бўлса керак деб ўйлаяпти. Қараса булар намоз ўқияпти. Тўхта наркоманга ҳам ўхшамайди. Тоза болалар булар. Кейин алоҳида-алоҳида сўроқ қилиб қарасаки, розыскда юрган Зоҳид Деҳқонов, Андижондан мелисани ўлдириб қочиб кетган Андижондаги. Зоҳид Деҳқонов, кейин Ўзбекистон жиҳоди ҳаракатининг раҳбари Баҳром Абдуллаев. Булар келишиб, суюниб кетиб катта бир тилла топиб олгандай бўлиб, Ўзбекистон Миллий хавфсизлигига уларни топшириб юбораяпти» [5]

7. «Бу ëқда Иззат кутиб ўтирибди буларни. Ман Иззатларни танимайман. Ўртада Тоҳирвой у ëқда. Ўртада алоқамиз узилиб қолаяпти. Нима бўлëатганини билмаймиз. Орадан 10 кун ўтаяптида манга телефон етиб бораяпти нима қўлга тушибди, ушланибди, ман Германияда эдим, қўлимга телефон бўлаяптики, шу нима қўлга тушиб қолди Баҳром Абдуллаев. Қаерда қўлга тушиб қолди? Туркманистонда экан. Ҳозир қаерда экан? У ерда, бу ерда. Энди ман пулимни, кучимни, таниш-билишларимни Баҳромни олиб чиқиб олиш учун ҳаракат бошлаяпман. Ҳаракат бошласам, манга натижаси шу даражада етиб келдики, ҳеч қанақа натижа бўлмайди. Пул рол ўйнамайди, чунки булар уже Ўзбекистон СНБсида подвалда ўтирибди. Тоҳир Йўлдош буларга шарт қўйгани шундай деганки, уларни илтимос билан олиб келасан. Бўлмаса зўрлаб олиб келасан. Мабодо унамаса, отиб ташлайсан деган буйруқ берган буларга Баҳром Абдуллаевга. Чунки буни автоматик тўхтатиб туриш керакки, тез орада Ўзбекистонга Тоҳирвой жиҳод бошламоқчи. Шунинг олдини тўсиб қўймаслиги керак 16 феврал. Ана энди Баҳром ушланиб қолаяпти. Алоқа узилиб қолаяпти. Иззат ҳам билгандан кейин нима қиламиз деса, ана бизнинг йўлимизда 16 феврал эмас шу президент мажлисга келганда портиллатиб юбораверамиз деяпти» [5]

8. «Болтаев Оловуддин у ерда кўришувда бўлиб турган вақти феврал ойига тўғри келаяпти. Ман тарихни қисқа қилиб тушунтираяпман сизларга. Болтаев Оловуддин ана шу жойда нимадан Олмаотага учиб келаяпти Истанбулдан, Дубайдан Олмаотага учиб келаяпти. 15 феврал кунга етиб келаяпти нимага. Булар бомбалар тайëр қилинган Абдулла Қаҳҳор кўчасида тўққиз киши ҳар кеча-кундуз телефонда приказда турибди. Булар Тоҳирвойдан приказ кутмаяпти. Каримов нимани бошлашлиги, мажлисни. Мажлис 25 февралга эълон қилинган экан. 25 феврал куни 98 йил ҳисоботлари якунларига аниқ бўладиган. Ноябрдаги декабрга қолдирилган, декабрдаги январга қолдирилган, январдаги 25 февралга қолдирилган. Ана энди 25 феврал куни взрыв бўлишлик кераклигини Оловуддин билади. Бориб Тоҳирвойга 25 куни бўлар экан деяпти» [5]

9. “Ҳамма ëқ билгандан кейин Тоҳир Йўлдошев бизга тез телефон қилаяптики, Тошкентга масъул янги сайлансин тез. Янги масъул керакли одамлар билан кўришсин деяпти. Янги масъул Болтаев Оловуддин бўлаяпти. Ўртага чиқаяпти. Янги масъулга сразу хабар берилаяптики, Баҳром қилмоқчи бўлган ишни келган жойидан давом эттиринглар. Болтаев Оловуддин биринчи марта Казий Муродулла билан кўришаяпти. Нима қилмоқчи эдинглар? Баҳром қаерга кетди, нима бўлди? Баҳром шунақа взрывга рухсат олиб келиш учун Тоҳирнинг олдига кетганди. Қайтиб келиб ушланиб қолди. У нима приказ олиб келганини билмаймиз. Лекин буям яқин қолаяпти. Бугун-эрта президент аппаратурага келса, портлатишимиз керак деяпти. Бўлмаса тўхтаб туринглар ман бораман. Манга яна телефонга чиқаяпти бу. Орадаги мавзулар ҳаммаси мандан сир тутилаяпти. Манга айтилмаяпти. Чунки бу Иззат билан Тоҳир Йўлдош орасида бўлаëтган воқеа. Кейин мен Олловуддин билан Дубайга иккинчи ҳайъатни жўнаттираяпман. Мани вазифам ташкиллаштириб қўйиш холос. Болтаев Оловуддон бораяпти Дубайга. Борса, Болтаев Оловуддинга худди шу приказ келаяпти. Приказ шуки, буларни Туркманистон орқали олиб чиқасан. Ëки бошқа йўл орқали катта пул билан Олмаота орқали олиб чиқасан. Мабодо чиқмаса, отиб ташлагин деган буйруқни бераяпти. Отиб ташлашлик учун Тоҳирга қарашли чеченда тренировка қилиб келган Муродуллага қарамасдан бошқа хоразмлик группалар бор эди, жабҳа, террористик группа. Буларни кучи билан отинглар буларни. Чунки тўртта-бештаси ўлишлиги билан Ўзбекистонда бўладиган катта жиҳоднинг олдини очамиз биз. Мақсад битта президентга пақ этиш эмас бизники. Давлатни 100 фоиз олиш бизники» [5]

10. “Орада қанча вақт бор? 15 кундан ошиқроқ вақт бор. 10 феврал куни кўришаяпти булар. Етиб борасан, худди шу операцияни бажарасан. Буни Муҳаммад Солиҳ ҳам билмайди, манам, ҳеч ким билмайди бу нарсани. Болтаев Оловуддин 15 феврал куни Олмаотага келиб тушаяпти шу приказ билан. У ҳам телефон қилаяпти нимага. Телефон қилса, Муродулло олаяпти. Муродулло деяпти, ҳа деса, худди ўша гап. Тўй шу даражада бўлади, фақат мани кутиб олинглар. Ман эртага кириб бораман, 16 феврал куни кириб бораман. Мани фалон жойда кутиб олинглар деяпти. Телефонни қўйгандан кейин орадан икки соат ўтгандан кейин Казий Муродулланинг телефони жиринглаяпти. Шундай олса Бобожонов Улуғбек. Ало деяпти, ҳа деса, мажлис эртага кўчирилди деяпти. 25 дан 16 га кўчирилди деяпти. Энди бу измен (ўзгариш)га тушиб қолаяпти» [5]

11. «Оловуддин нима хабар олиб келган, бу нима олиб келган, бизга унинг хабар олиб келиш келмаслигининг қизиғи йўқ. бизга қуш қафасга тушса бўлди. Яъни Каримов келса, портиллатиб юборсак қутуламиз диктатордан. Бошқа ишимиз йўқ бизни. Етиб келса келди, келмаса болаларни сразу тўққизтани тўплаб тайëрланавер деяпти. Кечаси билан намоз ибодат қилишаяпти булар. Автомат оружие ҳаммасини тайëр қилишаяпти булар. Тайëр ҳолатда туришибди. Вазирлар маҳкамасига иккита машина ўрнатасизлар. СНБ нинг биносига битта ўрнатасизлар. НБУ банкига битта, бу ерга, бу ерга ҳамма объектлар белгиланаяпти тўққиз кишилик. Взрывга умуман кетган пул, ҳисоботларга ҳам кейин айтаман, тўхталаман алоҳида. Ҳамма ëқ келишилаяпти. Эрталаб мажлис соат 10 да бошланиши керак экан. Бешта кам 11 га портиллайдиган қилиб ҳамма ëқни тайëрлаяпти булар бомбани» [5]


4. 1999 ЙИЛ 16 ФЕВРАЛ ПОРТЛАШЛАРИ

1. «Эрталаб Болтаев Оловуддин уйига кираяпти, бошқа бўлаяпти, бу ерда Ўзбекистон ҳукумати розыск (қидирув)ларни эълон қилаяпти. Керакли одамларни ушлаш операцияси бошланаяпти. (1999 йил) 16 февралдан 5 мартгача деярли 16 февралга алоқадор бўлган ман, Рустам Маматқуловга ўхшаган Ўзбекистон ичидаги кимлар ушланган бўлса, ўзи ушланиб бўлинаяпти ўша вақтнинг ичида» [5]

2. “16 феврал пўртиллаган вақтида Муҳаммад Солиҳ манга телефон қилаяпти, пўртиллаган куни, ман ухлаб ëтган эдим, телефон қилсам, “Зайниддин, Тошкентда пўртиллаш бўлибди. Ким қилганини биласизми?” деяпти. Биринчи кўришишимиз. Манам уйқусирадимда “Йўқ, ман билганим йўқ. Телевизорни кўрайчи” дедим. Телевизорда кўрсам, ҳақиқатан пўртиллабди. Лекин ман ваъда қиламан шуни суриштириб беришга. Роса кечаси қаттиқ чарчаган эдим. Бетни ювиб, уйда овқатларни тайëрлаб, овқатни еб бўлгунимча, тўртта-бешта жойдан факс келаяпти мани факсимгаки, жумладан халқаро радиостанциялардан. Абдураҳмон Мансур эди мени отим у ëқда. “Абдураҳмон Мансур 16 феврал тўғрисида нима дейсиз? Ким пўртиллатти, қанақа?” деган маънода Би-Би-Сидан, Голос Америкадан, ҳар хил жойлардан факслар келаяпти. Ҳамма факсларни кўрдим. Муҳаммад Солиҳ бу ëқдан сўраяпти. Энди ман буни ўрганишим керак ким қилди, қачон қилди, қандай қилди. Чунки ўзимни ҳам хабарим йўқ эди» [5]

3. «Ман дарров шу маҳалда ўзимга қарашли Ўзбекистон, Қозоғистон, Бишкек, Москвадаги бизнинг ҳаракатнинг вакиллари билан телефонга чиқдим алоқага. Ҳамма ишни йиғиштириб қўйиб бошладим. 16 феврал тўғрисида нима биласиз деяпман Бишкекдагига. Биламиз кўп нарса. Лекин юзма-юз кўришмагунча, телефонда айта олмаймиз деяпти. Олмаотага айтаяпман. Олмаотадаги Рустам Маматқулов ҳам шу гапни гапираяпти. Биз биламиз ким қилди, қандай қилди ҳамма ëғини. Лекин юзма-юз кўришмагунимизча гаплашмаймиз. Москвадаги ҳам. Хуллас ман буларга буйруқ бердимки, барча тафсилотларни олинглар. Ўзбекистонда бўлиб ўтган 16 феврал теракти тўғрисидаги барча тафсилотларни олинглар. Видео кассета, керак бўлса расм, керак бўлса қатнашувчилар. Срочно Туркияга етиб келинглар. Чунки нафақат оммавий ахборот балки Туркиядаги исломий ҳаракатлар, ўзимизнинг Ўзбекистон мухолифати, Афғонистондагилар, ҳатто Усама Бен Ладен ҳаракатини Шарқдаги катта раҳбарлари ҳам манга телефон қилиб, чунки ҳаммаси билан контактда ман турар эдим, шуни тафсилотини сўрашаяпти. Жуда зарур. Зудлик билан манга хабар беринглар деган приказни бераяпман» [5]

4. “Ана энди бу приказни бажаришлик учун Рустам Маматқулов, бизни подделнигимиз, оëқланаяптида, ана шу Тошкентда пўртиллашда қатнашган кишиларни олтитасини кўрган экан. Пўртиллатиб қайтиб Тошкентдан Олмаотага келган улар. Олмаотада бу пўртиллатганларни Рустам Маматқулов баъзиларини Чеченистонга, баъзиларини бошқа давлатга, баъзиларини Қирғизистонга жўнатиб, кейин қолган ҳаммасидан эшитиб от и до ким қилди, ким буйруқ берди, қандай бўлди ҳаммасини тафсилотини олиб, мани буйруғимга биноан мани олдимга хабар бергани учиши керак 20 феврал куни. Шу аснода ман Бишкекка телефон қилаяпман. Мани Фозил Асқаров деган акам бор эди манга подделник бўлган. Фозил Асқаров ўша маҳалда Бишкекда савдо билан шуғулланаëтган эди. Ман унга квартира олиб бериб, ўша ëқда фирма ишлари билан банд қилиб қўйган эдим. Фозил акамга телефон қилдимки, “16 феврал тўғрисида ман Рустамни чақиртираяпман. Уйдагилардан хавотирман. Ўшанга бизникидагилардан бирор киши келсаю, ман уйдан ҳам хабар олсам. Бирга келса” десам, Ҳамидхон деган акам бор эди мани, “Шу акам Бишкекда юрибди, шуни жўнатиб юборай бўлмаса. Рустам билан бориб келсин” деди. Ҳамид акам Рустамни танимайди. Умуман кўрмаган. Умуман бу исломий ҳаракатлару Муҳаммад Солиҳ ҳеч кимни танимайди. Умуман бизни ҳаракатдан узоқда бўлган одам. Шу акам кетаяпти. Кейин айтдим, бизни уйимизда тўй бўлган экан. Тўйни видео кассетасини бериб юборгин. Акамни бир нимасини уйлантиришган экан. Шу видео кассета билан бирга Рустам Маматқулов 16 феврал воқеалари запис қилинган параболческий антенналардан, хорижий оммавий ахборотлардан, ҳаммасидан тўпланган видео кассетаси бор экан. Шу кассеталарни олиб етиб келинглар деб буюраяпман. Рустамга айтаяпман, ҳозир бир киши келади, бирга учиб келинглар деяпман. Бўпти деб кутиб турибди. Самолëтни бир кунга кечиктириб турибди. Акам Бишкекдан етиб келаяпти. Акам билан иккаласи кўришиб, ман Зайниддинни акасиман деяпти. Иккаласи шу пайтда кўришаяпти булар. Рустамга видео кассета бераяпти, тўйни видео кассетасини. Рустамда 16 феврал видео кассеталари бор. Иккови учиб келаяпти. Беш соатдан кейин етиб келиши керак. Мен Муҳаммад Солиҳга телефон қилиб айтаяпманки, “Ҳурматли раис. Биз у кишини раис дердик. 16 феврал воқеасини от и до биладиган ҳужжатлар билан келаяпти. Келса, ман сизни уйингизга олиб бораман. Тафсилотини батафсил гаплашамиз. Унгача ман ҳозир ким қилди, нима қилди билмайман. Тоҳиргаям, бошқа радиостанцияларгаям, Бен Ладенни одамларига ҳам ҳаммасига мана шу гап. Ҳаммаси жавоб кутаяпти мандан. Чунки Ўзбекистондан тўғри ахборот ололмайди” [5]

5. “Хуллас бу кассеталар бораяпти. Етиб келишаяпти икковлари. Ман беш соату 20 минутдан кейин Истанбул аэропортида кутиб олаяпман. Кутиб олиб мани йўлда кетишимга телефоним жиринглади. Олсам Муҳаммад Солиҳ. Келган бўлса, тезроқ бу ерга олиб кел. Билай Ўзбекистонда нима бўлганини. Ман уйга ҳам чой ичгани олиб кирмасдан тўғри Осиëдаги Муҳаммад Солиҳнинг уйига олиб бораяпман буларни. У ерда уч киши қатнашаяпмиз. Ман, Ҳамидхон акам, Рустам Маматқулов. Ҳамидхон акамга айтдим, сан видео кўриб тур. Бизнинг ўзаро гапимиз бор. Гап бошладик. Рустамга қараб “Сиз кимсиз?” деди. “Ман Маматқулов Рустамман. Ўзбекистон жиҳодий ҳасракатини молиявий ишлари билан шуғулланаман. Марказим Олмаотада” деб таништираяпти ўзини. “16 феврални ким қилди?” деб сўраяпти Муҳаммад Солиҳ. Кейин менга қараб “Айтишим шартми бу одамга. Бу одам бизнинг ҳаракатга алоқаси борми йўқми?” деяпти. Кейин ман айтдимки, “Бу одамга манга ишонгандай ишонавер. Гапиравер нима билсанг”. Кейин тушунтириб бераяпти, “Шунақа Казий Муродулло бошчилигидаги тўққиз киши Чеченистонда тренировка қилиб келган болалар икки тонна бомба тайëрлашган Абдулла Қаҳҳор кўчасида. Бу бомбани мана шу точкаларга қўйишган. Мана видео кассетаси. Пўртиллатишди. Президент ўлмай қолди. Улар кейин қочиб кечаси мани фирмамга келишди. Ман буларни бештасини Чеченистонга ўтказиб юбордим. Учтасини Бишкекка жўнатиб юбордим. Охири сизни чақирувингизга биноан бу ерга келдим” деган гапни Рустам Маматқулов гапираяпти.

Кейин Муҳаммад Солиҳ савол бераяпти, “Взрывни ким буюрди сизларга?” деган нарсани. Рустам Маматқулов айтаяптики, “Взрывни ким буюрдисини ман билмайман. У болаларга буюрган. Ман пўртиллагандан кейин етиб келгандан кейин кўраяпман буни. “Взрывда Каримов ўлмади ëки ўша ерда бир натижа бўлмади. Натижа бўлиш бўлмаслиги манга қизиқ эмас. Лекин бу ерда бўлган взрыв Ўзбекистон халқига, Ўзбекистон мухолифатига катта зарарли нарса бу нима бўлганда ҳам. Агар Тоҳир қилган бўлса ëки Жума қилган бўлса, буларни тарих лаънатлайди. Биз ҳам лаънатлаймиз” деб ҳалиги жойда бақир-чақир бошланиб кетиб қолди. Кейин айтдим тўхта сан успокоит қилгин. Агар улар қилиб биз қилмадик деяëтган бўлса Тоҳир Жумалар, манам уларга қарши сан билан бирга курашаман. Сани хабаринг бўлиб туриб бўлмаяпти десанг, ман санга ҳам қарши курашаман» [5]

6. “Хуллас Тоҳирвойга чиқаяпман. “Тоҳиржон, тўғри гап. Ким қилди 16 феврал Тошкентни?” Тоҳир айтаяптики, “Рустам нима деяпти?” деди. Рустам келдида, «Казий Муродуллолар билади. Ман билмайман», деяпти. Рустамни кассетаси билан мани олдимга жўнат. Ман гаплашгандан кейин аниқлайман. Ҳозир ман ким қилганини айтолмайман” деяпти. “Биласанми ë билмайсанми?” деяпман. “Ўша келсин. Суриштириб биламан. Ўзбекистонда ҳаракат қилаëтган жиҳодий ҳаракатлар беш-олтита бор”. Кейин бўпти деб Муҳаммад Солиҳнинг уйидан чиқиб Рустам Маматқуловни ман Теҳронга учириб юбораяпман. Тоҳир Йўлдошнинг олдига учириб юбораяпман. Булар у ëқда Тоҳир Йўлдош билан кўришаяпти» [5]

7. “Улар кўришаëтган вақтида Туркия телевидениеси, радиолари орқали Ўзбекистонда террорда қатнашувчилардан Маматқулов Рустам истаб юрилибди. Зайниддин Асқаров истаб юрилибди. Топганга шунча пул мукофоти деган эълон бўлаяпти. Кейин ман хотиржамманки, Рустам Маматқулов нимага учиб кетган. Мани ҳар қанақасига Туркияда ҳеч ким ушлай олмайди. Ман қочиб кетаман. Кейин дарров телефонларни, уйларни йиғиштириб айтдимки, мани ҳам исташаяпти, уни ҳам исташаяпти. То бир ҳақиқат у ëқ бу ëқ аниқ бўлиб олмагунча бекиниб туришимиз керак. Муҳаммад Солиҳга “Энди ман билан телефонда гаплашинг. Бир биримизнинг уйимизга бормай турайлик. Чунки у ëқдан розыск бошланибди экан. Акам бу ерда қолди. Муҳаммад Солиҳнинг уйида видео кўриб ман билан бирга қайтиб келган бўлди» [5]


5. МХХ РАҲБАРИЯТИ ПОРТЛАШЛАРНИ ОЛДИНДАН БИЛГАН

1. «Ана энди мана шу воқеалар бўлгунча, асосий мавзуга ман ҳозир ўтаман, умуман ман думкада (ўйлаётган) эдим. Бунақа бўлиши мумкин эмас бу. Нима учун Каримов ўлмай қолади? Нима учун булар пўртиллатворди? Нима учун Тоҳирвой бизни курсга (хабардор қилиб) қўймасдан бунга приказ (буйруқ) берди бориб пўртиллат деб. Нимага Солиҳ ҳеч нарсани билмайди? Ҳамма нарсада миллионта саволдаман. Ўзим билан ўзимман. Мани МВД га олиб келишган вақтида сўроқ, терговлар бошланаяпти. Қарасак терговлар ўзи ким нимаман ман, хорижда нима қилганман уже (аллақачон) ҳамма показание (кўрсатма)лар бериб бўлинган. Ман у ерда қийновга ҳам муҳтож эмасман, бошқа нарсага ҳам. Фақат бу тўғри, бу нотўғри дейишдан нарига ўта олмайман. Дардимни ҳам тушунтира олмайман ман. Ман билмасдим, кўрмагандим, бу нарсани ҳам айта олмайман. Чунки ростдан ҳам ман билмайман. Ростдан ҳам бошқалар билмасди. Лекин энди ким қилди, қанақа қилди, нима учун булар ўлмай қолди деган тонкость (нозик жиҳати) бор. Мана шу жойи ниҳоятда опасний (хавфли) нарса. Шуни билиб қолиниши керак. Кейин билдик.

Баҳром Абдуллаев билан ман кўришаяпман тергов вақтида, Козим Зокиров билан кўришаяпман. 16 феврал воқеасидаги машҳур кишилар билан хоҳ машинада, хоҳ терговда, хоҳ юзлаштиришда кўришаяпман. Шу маҳалда Баҳром Абдуллаев араб тилида манга шу бўлган воқеалар ким томонидан уюштирилди, кимлар курсда бўлди, ҳаммасини тушунтириб қўяяпти. Манда қолди шу нарса. Хўп, ана энди мақсадга ўтамиз. Баҳром Абдуллаев бу ëқда СНБ (МХХ) нинг подвали (ертўласи)да ўтирибди. Подвалда ўтирган вақтида Баҳром Абдуллаевни “Сан мужоҳид экансан. Террорист етиштираяпсан. Бу Зоҳид калла олган экан” деган алоҳида уголовний дело (жиноий иш) кетаëтган вақтида Баҳром Абдуллаевга қатъий буйруқ бўлган Тоҳирвойдан: нима қилиб бўлса ҳам, ўлдирасанми, йўқ қиласанми тўхтат деган буйруқ бўлган. Булар айтаяпти “Тўхтанглар. Сизлар бу дело-пелони йиғиштиринглар. Тошкентда взрыв (портлаш) бўлмоқчи. Шу взрыв (портлаш)ни тўхтатгани келаëтиб қўлга тушиб қолдим” деяпти.

Паҳлавон Содиқ: Тергов даврида СНБ (МХХ)га айтаяпти.

Зайниддин Асқаров: Ҳа, буни йиғиштиринглар деяпти. Портиллаш бўлмасидан олдин бўлаяпти. Буни ман тўхтатаман. Адресини бераман керак бўлса. Иззат ким у, қаерда тренировка (машқ) қилган, бомбаси қанча буларни. Майли ушлаб отворсанглар ҳам майли. Манга мукофот берасизларми, қамоқда чиқариб юборасизларми бу сизларнинг инсофинглар. Шу нарсани тез тўхтатинглар. Срочно (тездан) тўхтатинглар. Ман именно (айнан) шуни тўхтатгани келаëтган эдим деяпти. Булар олдинига ишонмаяптида, кейин қараса, бу нарса жиддий. Ростдан ҳам бўлмоқчи. Ана бу масала муҳим нарса энди эшитиб турилса. Баҳром Абдуллаев шу вақтда айтгандан кейин бунга яхши зиëфатлар қилиб берилаяпти, бошқа қилиб берилаяптида, кимлар қилмоқчи, қандай қилиб берилмоқчи, нима мақсаддалиги сўралаяпти бундан. Абдували қорини чиқаришлик учун алоҳида Казий Муродулла томонидан шу взрыв (портлаш) бўлмоқчи. Шунақа, шунақа, шунақа, ҳаммаси айтилаяпти. От и до (бошдан охиригача) айтиб берилгандан кейин Баҳром Абдуллаевга взрыв бўлгунча умуман тергов жараëни тўхтатилаяптида, алоҳида бир хонада сақланаяпти. Фақат у ибодат билан, зиëфат ибодат билан бўлаяпти холос. Кириб дўхтирлар қараяпти, соғмисан яхшимисан, бошқа гап бўлмаяпти бу ерда. Ана энди “взрыв” 15-га кўчирилаяпти. Бу болалар умуман СНБ нинг одамлари эмас, ҳалиги 9 та бола. Улар ҳеч нарсани билмайди. Мақсади – холис Каримовни ўлдириш, бу ерда бошқа мақсад йўқ бу ерда. Лекин бу ерда давлат “курс” да (хабардор) бўлиб қолаяпти, шу ишнинг бўлишидан “курс” да (хабардор) бўлиб қолаяпти.

Паҳлавон Содиқ: Олдиндан билиб қолаяпти.

Зайниддин Асқаров: Олдиндан билиб қолаяпти ҳаммасини. Ва давлатни булар қаердан билади 16 феврал воқеасини, деса, Баҳром Абдуллаев давлатнинг ичида ишлайдиган буларга информация бериб турган одамларимиз ҳам бор деяпти. Қайси куни бўлади, қанақа бўлади ҳаммасини. Булар ошкора эълон қилаяпти 25-кундан 16 февралга кўчирилди, деган нарсани ошкор эълон қилганидан кейин, буни одамлар ошкора ходимларга айтилганидан кейин, демак буни кутилган меҳмон даражасида бомбалар кутиб олинаяпти Тошкентда. 6 та машина келаяпти. Каримов келадиган вақтда билсанглар – бу дунёга, ёш болагаям, каттагаям аён – битта қуш учиб ўта олмайди у ёқ бу ëққа. Лекин 6 та катта машина хотиржам келиб, Вазирлар Маҳкамасининг олдига қўйилаяпти. Ҳеч ким қарши чиқмаяпти.

Паҳлавон Содиқ: Ҳукуматнинг ўзи кузатиб турибди ўша нарсани.

Зайниддин Асқаров: Кузатиб турибди ҳамма нарсани. Банкка қўйилаяпти, Вазирлар Маҳкамасига қўйилаяпти, ҳаммаси қўйилаяпти. Булар керак эмас. Мақсад – буларни ушлаш эмас, портлатишни тўхтатиш ҳам эмас. Мақсад, кейин мақсадга ўтаман, асосий мақсадга. “Взрыв” бада-баданг портлашганидан 5 минут ўтар-ўтмас, Ислом Каримов, Рустам Иноятов, Зокир Алматов майдонга етиб келишаяптида худди олдинги тайёрланган сценарийдан хабардор бўлгандай, бу нарсаларни диний “религиозный фанатик” лар қилди, ким қилганлигиниям биламиз, бирон муддатда ҳаммасини тутамиз, деган табло чиқаяпти, ҳеч нарсадан ҳеч нарса йўқ. Нимага деса, олдиндан Баҳром Абдуллаев “курс” га қўйган бу нарсани» [5]

2. «Ана ундаги ҳозир – бир минут, гапимни тугатиб олай – ана энди Баҳром Абдуллаевга келиб, булар сан яхши билар экансан, ҳамма нарсани бизга айтдинг, энди ишондик санга, буларни тўхтатсак, мукофотлаб сени чиқариб юборамиз, тақдирнома, деб кўтаришаяпти-да, бу ҳамма ёқни айтиб бераяпти Баҳром. Фалончи, фалончи, фалончилар қилди. Дарров расмлари шундай автоматдан чиқарилаяптида, фалон минг доллардан ким ушласа. Ана уни вақтида булар чиқиб кетиб бўлганди. Буларнинг ушланиши ҳам муҳим эмас эди. Чунки ушланилса, булар Солиҳгаям алоқаси йўқ, Бирликкаям алоқаси йўқ, муфтийгаям алоқаси йўқ, Тоҳир, Жумагаям алоқаси йўқ. Улар ушланганидан кейин табло унақа чиқмасди-да, бу керак эмасди. “С фонтом” («с понтом» - кишининг ғашини келтирадиган) “розыск” («қидирув») эълон қилинди-да, лекин бу ёқда ҳамма одамни йиғиштириб олинди, ҳаммасини» [5]

3. «Козим Зокировга айтишаяптики, “Шу Казий Муродуллоларнинг ҳаммасининг сан раҳбарисан. Биз взрывга спецон (портльашга махсус киши) жўнатдик деган показание (кўрсатма) берасан. Муҳаммад Солиҳдан ман добро (рухсат) олиб келганман дейсан. Ҳаммасини Муҳаммад Солиҳ бошқараяпти деб берсанг, мукофотига 1,5 миллион доллар оласан” деяпти. У одам “пул олмайман” деяпти. Қийновларда ҳам ҳеч нарсани тан олмаяпти. Охири бу тан олаяпти. Нимага тан олаяпти деса, “Абдували қори ака билан сани кўриштирамиз. Бизни қўлимизда турибди” деган ваъдани беришаяпти бунга. Абдували қори акани у киши шахсий телеохранители (тансоқчиси), ноиби бўлганлиги учун Абдували қори акани ишқида бу ҳамма нарсани бўйнига олиб юбораяпти. Биз кирсак ҳам бизга илтимос қилиб “Рол ўйнаб беринглар. Қори акамизни ҳам қўйиб юборишар экан. кўриштиришар экан. ҳамма нарсани бўйнингларга олинглар” деган нарсани Козимбек Зокиров бизга ялинаяпти. Биз ҳам бўпти деяпмиз. Биздан нима кетди Муҳаммад Солиҳ, фалон, фалончани ëмонлаб қўйишлик ë бошқа нарса. Биздан нима кетди, қори акани кўрадиган бўлсак, қори ака тирик экан,. бу чиқар экан битта эмас минглаб жонимиз қурбон бўлсин. Биз устозни қаттиқ ҳурмат қиламиз» [5]

4. «Паҳлавон Содиқ: Энди ўша портлашларга қайтсакда. Сиз “10 га режалаштирилган эди, 11 да бўлди дедингиз” адашмасам.

Зайниддин Асқаров: Йўқ, 10 га булар етиб келади. ичкарида мажлис бошлангандан кейин 11 да портиллаши керак эди.

Зайниддин, сиз жуда ҳам жиддий баëнот бердингиз. Демак, Ўзбекистон ҳукуматини, Ўзбекистон махсус хизматларини 16 феврал портлашларини уюштирганликда айбладингиз.

Зайниддин Асқаров: Худди шундай.

Паҳлавон Содиқ: Бутун масъулият билан айтаяпсиз.

Б 2: Йўқ, уюштирган эмас кузатиб турган.

Зайниддин Асқаров: Кузатиб турган, хабардор бўлган, булар уюштирмаган. Билди олдиндан.

Б2: олдиндан билди.

Зайниддин Асқаров: Худди шундай.

Паҳлавон Содиқ: Яъни бошқарганликда.

Зайниддин Асқаров: Бошқарган. Ислом Абдуғаниевич Каримов, Иноятов, Алматовлар маслаҳатига ….

Паҳлавон Содиқ: Қасддан тўхтатиб қолганликда.

Зайниддин Асқаров: Биларди, машина келиш число (сана)сигача биларди булар.

Паҳлавон Содиқ: Айбладингиз.

Зайниддин Асқаров: Айбладим.

Паҳлавон Содиқ: Бутун масъулият билан айтаяпсиз деб ўйлайман бу гапни.

Зайниддин Асқаров: Шундай» [5]


ИЛОВА.

ТОЛИБ ЁҚУБ: ТОШКЕНТДА СОДИР ЭТИЛГАН ПОРТЛАШЛАРДА АЙБЛАНГАНЛАР [9]

1999 йил 16 февральда Тошкентда содир этилган портлашларда иштирок этган деб гумонланиб ҳибс этилган одамлар устидан 6 (олти)та суд жараёни бўлиб ўтди.

Суд жараёнларининг биринчисида 22 йигит судга тортилди, судни эса Олий суд раисининг биринчи ўринбосари Абдусамат Полвонзода олиб борди.

Судланувчилар рўйхати:

Баҳром Абдулла – диний уламо, 1999 йил 22 январьда қамоққа олинган, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Муҳаммад Абдураҳмон – диний уламо, 1999 йил 5 мартда қамоққа олинган, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Орифхон Алим – диний уламо, 1999 йил 22 февральда қамоққа олинган, 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Зайниддин Асқар – 1999 йил қамоққа олинган, 11 йил қамоқ жазосига ҳукм қилинган; қамоқхонада вафот этган;

Фозилжон Асқар – Зайниддин Асқарнинг укаси, 1999 йил 4 апрельда қамоққа олинган, 10 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Оловуддин Болта – 1999 йил 28 февральда қамоққа олинган, 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Зоҳиджон Деҳқон – 1999 йил 9 январьда қамоққа олинган, отиб ўлдиришга ҳукм қилинган;

Козимбек Зокир – 1999 йил 5 мартда Қозоғистон Республикасида ҳибс этилган, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Ҳусанбой Зокир – 1999 йил 18 апрельда қамоққа олинган, 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Дилшоджон Камол – 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Аҳад Мамажон – 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Рустам Маматқул – 1999 йил баҳорда Туркияда қамоққа олинган, 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Ҳатамшер Назар – 1999 йил 28 июньда 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Қаҳрамон Ниёзмуҳаммад – 1999 йил 22 февральда қамоққа олинган, 10 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Абдунаби Нишонбой – 1999 йил 28 июньда 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Талъатбек Нурали – 1999 йил 16 мартда Бишкек (Қирғизистон Республикаси)да ҳибсга олинган, ўлим жазосига ҳукм этилган;

Бахтиёр Турдиохун – 1999 йилда қамоққа олинган ва 10 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Каримжон Узоқ – 1999 йил 22 февральда қамоққа олинган ва 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Нодирбек Умар – 1999 йил 28 июньда 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Зикиржон Ҳасан – 1999 йил 4 мартда ўлим жазосига ҳукм этилган;

Шерзод Шер – 1999 йил 5 мартда қамоққа олинган ва 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Нурали Йўлдош – 1999 йил 22 февральда қамоққа олинган ва 10 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Абдусамат Полвонзода суд жараёнида намойиш этган “маҳорати” туфайли И.Каримов уни тез орада Адлия вазири лавозимига кўтарди. Лекин тақдири яхши бўлмади – баъзилар “Полвонзода Тожикистонга қочиб кетди” [миллати тожик бўлгани учун] дейишди, бошқалар “Полвонзода ўлдирилди” дея даъво қилишди.

Иккинчи суд жараёнида 19 йигит судланган. Судья Акбаров Р.А.

Судланувчиларнинг тўлиқ бўлмаган рўйхати:

Жаҳонгир Абдулла – 1999 йил 27 февральда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Комилжон Абдураҳмон – Андижон шаҳридан, 1999 йил 8 апрельда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Ҳусанбой Аҳмад – 1999 йил 24 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб 11 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Ҳусниддин Зокирдин – 1999 йил 20 мартда ҳибс этилган, мол-мулки мусодара қилиниб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Алишер Эшон – 1999 йил 6 апрельда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Аҳмаджон Карим – 1999 йил 22 февральда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб 14 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган;

Ниғмат Карим – Андижон шаҳридан, 1999 йил 26 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган.

Учинчи суд жараёнида 8 йигит судланган. Судья Турабеков О.;

Судланувчилар рўйхати:

Жаббарган Аллаёр – 1999 йил 16 январьда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Сардор Аллаёр – Жаббарган Аллаёрнинг укаси, 1999 йил 1 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Қўлдош Норбўта – 1998 йил 20 ноябрьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ойбек Рўзмет – 1999 йил 2 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Уйғун Рўзмет – Ойбек Рўзметнинг укаси, 1999 йил 1 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Ўткир Юсуф – 1999 йил 29 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Бахтиёр Ёқуб – 1999 йил 15 январьда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Шихназар Ёқуб – 1999 йил 12 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган.

Тўртинчи суд жараёнида 27 йигит судланган.
Судья Рустамов Н.Ш. Судланувчилар рўйхати:

Алишер Абдували – 1999 йил 27 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Акмал Абдуқодир – 1999 йил 3 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Одил Абдулла – 1999 йил 27 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Боқи Абдулла – 1999 йил 2 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Муҳаммад Абдулла – 1999 йилда қамоққа олинган (санаси номаълум), мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Аъло Акбар – 1999 йил 19 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Илҳом Отахон – 1999 йил 27 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ғофур Охун – 1999 йил 25 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Рустам Бобохон – 1999 йил 9 июньда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Муҳаммад Зарифбой – 1999 йил 25 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Тожиддин Иброҳим – 1999 йил 20 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Банно Исматулла – 1999 йил 3 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Убайдулла Лутфулла – 1999 йил 19 февральда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Маҳмудхон Мамажон – 1999 йил 30 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Акром Мусажон – 1999 йил 26 февральда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Алишер Нажмиддин – 1999 йил 24 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ҳасан Нажмиддин – 1999 йил 28 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Довудхон Насриддин – 1999 йил 16 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Илҳом Парпибой – 1999 йил 24 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Баҳром Раҳим – 1999 йил 4 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Бадриддин Ризо – 1999 йил 2 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Малик Сайдали – 1999 йил 20 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;
Собир Соиббой – 1999 йил 21 мартда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Олимжон Файзи – 1999 йил 1 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Оқойдин Ҳожимуҳаммад – 1999 йил 26 январьда қамоққа олинган, мол-мулки мусодара қилиниб, ўлим жазосига ҳукм қилинган;

Волишер Ҳожи – 1999 йил 12 апрельда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 18 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ботир Шермон – 1999 йил 12 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Бешинчи суд жараёнида 19 йигит судланган.
Судни Сирдарё вилоят судининг судьяси Аҳматқулов А.А. олиб борган.

Судланувчилар рўйхати:

Рисқим Азим – 1999 йил 15 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Дилшод Акрамхўжа – 1999 йил 15 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Одилбек Ота – 1999 йил 11 июньда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ровшан Балиқ – 1999 йил 3 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Абдувакил Вали – 1999 йил 2 февральда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ҳасан Дўстхўжа – 1999 йил 12 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ибну Саид Абдуллоҳ Турсунали ўғли (1995 йилгача — Қаҳрамон Саид) – 1999 йил 31 майда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 19 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Нодиржон Иброҳим – 1999 йил 12 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 16 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Ҳусан Қодир – 1999 йил 10 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Абдураҳим Қўшоқ – 1999 йил 9 августда 7 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Рамз Қўшоқ – 1999 йил 20 февральда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Равшан Матёқуб – 1999 йил 7 июньда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик
қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Маҳаммадисо Мирзали – 1999 йил 11 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 16 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Илҳомжон Отабой – 1999 йил 12 мартда қамоққа олинган, 2 йиллик қамоқ жазосига ҳукм этилган, авф акти билан суд залида озод этилган;

Фарҳод Сафо – 1999 йил 10 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Азим Собит – 1999 йил 1 мартда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 16 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Музаффар Тўрабек – 1999 йил 10 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 17 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Шерзод Ҳаким – 1999 йил 20 февральда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 20 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Дониёржон Шокир – 1999 йил 19 мартда қамоққа олинган; мол-мулкини мусодара қилиб 13 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Олтинчи суд жараёнида 6 йигит судланган.
Тошкент вилоят судининг судьяси Рустамов Н.Ш. судда раислик қилган.

Судланувчилар рўйхати:

Муҳаммад Бекжон – “Эрк” партияси раиси Муҳаммад Солиҳнинг укаси, 1999 йил 15 мартда Киев шаҳри (Украина)да қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Рашид Бекжон – “Эрк” партияси раиси Муҳаммад Солиҳнинг укаси, 1999 йил 23 февральда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 12 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Қобил Диёр – 1999 йил 15 мартда Киев шаҳри (Украина)да қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 12 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Мамадали Маҳмуд – “Эрк” партияси аъзоси, ёзувчи, 1999 йил 26 февральда қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 14 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Юсуфбой Рўзимурод – журналист, 1999 йил 15 мартда Киев шаҳри (Украина)да қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 15 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган;

Неъмат Шариф – 1999 йил 15 мартда Киев шаҳри (Украина)да қамоққа олинган, мол-мулкини мусодара қилиб 8 йиллик қамоқ жазосига ҳукм қилинган. ([9])

-------------------------------------------------

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. 20 лучших афоризмов Конфуция (Конфуцийнинг 20 та энг яхши афоризмлари). - https://eksmo.ru/interview/20-luchshikh-aforizmov-konfutsiya-ID3562288/
Конфуций (эрамизгача 551-479 йиллар) – қадимги Хитой донишманди ва файласуфи.

2. Теракт в Ташкенте 16 февраля 1999 года (Тошкентда 1999 йил 16 февралдаги террор акти). - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D..._1999_%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%B0 (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

3. СИРОЖИДДИН ИСЛОМ. Андижонлик она Абдували қори билан йўқолган ўғлини топишга Мирзиёевдан ёрдам сўради. - https://www.ozodlik.org/a/ramazon-matkarimov-andijan/28929005.html (www.ozodlik.org/a/ 2017.20.12)

4. Усмон Ҳақназаров: Абдували Мирзаевни қандай ўлдиришгани ҳақида. - uzxalqharakati.com/archives/13989 (www.uzxalqharakati.com/archives/ 2012.23.10)

5. Зайниддин Асқаров интервьюси (2003 йил ноябр ойида Тошкент қамоқхонасида “Озодлик”, “Би-би-си” радио журналистларига берган интервюси, А.Ш.) –
http://eltuz.com/dokument/414/ (www.eltuz.com 2015.22.09);

6. Bahadir FAYZI. Ocherk uzbekskoy oppozitsii. - Izdatel'stvo ''ACUN'', Ankara-2003
ISBN - 975-6399-01-5 Acun Basýn yayýn Ýletiþim ith.Ýhr.San Ve Tic Lti. Þti (Китоб кирил аоифбосида ёзилган. Китоб иловасида суратлар чоп этилган, А.Ш.)

7. БАҲОДИР ФАЙЗ. Ўзбек мухолифати тарихидан лавҳалар. (Рус тилидан Исмат Хушев ва Юсуф Расул таржимаси). –
http://yangidunyo.com/?p=15542#more-15542 (www.yangidunyo.com 2010.23.10);
http://uzxalqharakati.com/archives/51589 (www.uzxalqharakati.com Китобнинг 1-6-қисмлари 2018 йил 19, 20, 22, 24, 26, 28 мартда, 7-17-қисмлари эса 2018 йил 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22 март кунлари сайтда чоп этилган. Китобнинг ўзбек тилидаги вариантида иловада суратлар келтирилмаган, А.Ш.).

8. Жаҳонгир Муҳамммад: Манфур усул ёки Файзнинг файзсиз “китоби”. - http://turonzamin.org/2007/05/17/fayzsiz/ (www.turonzamin.org 2007.17.05).

9. Толиб Ёқуб: Оммавий қатағонлардан жабрланганлар (4-қисм). Тошкентда содир этилган портлашларда айбланганлар. - https://mutabar.org/uz/2018/01/18144 (www.mutabar.org/uz/ 2018.26.01).

E-mail: jiz54@mail.ru

2019 йил 17-22 январ

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: ВОҚЕАЛАР ТАФСИЛОТИ (1-МАҚОЛА)

Аслида ҳаёт оддийдир, лекин биз сабот билан уни мураккаблаштирамиз. [1]
КОНФУЦИЙ (эрамизгача 571-479 йиллар)


Фото 1. V-шаклдаги таянчи бўлган Вазирлар Маҳкамаси олдида ГАЗ-21 (Волга) туркумидаги автомобил портлашидан кейинги ҳолат. Тошкент, Мустақиллик майдони. 1999 йил 16 феврал [2]

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи.
1. Абдували қори Мирзаев (1950.11.04-1995.30.08) тақдири
2. 1996-1998: Зайниддин Асқаров (1971.18.02-2010.11.10) фаолияти
2.1. Зайниддин Асқаров ким ўзи?
2.2. Асқаровнинг мақсади
2.3. Асқаров ва Тоҳир Йўлдош (1967-2009.27.08)
2.4. Асқаров ва Абдураҳим Пўлатов (1945.07.11)
2.5. Асқаров ва шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф (1952.15.04-2015.10.03)
2.6. Асқаров ва Жаҳонгир Муҳаммад (1955.01.09)
2.7. Асқаров ва Муҳаммад Солиҳ (1949.20.12)
3. 1998-1999: Абдували қорини қутқариш операцияси
3.1. Козим Муродилла раҳбарлигидаги гуруҳ фаолияти
3.2. Баҳром Абдуллаев фаолияти
4. 1999 йил 16 феврал портлашлари
5. МХХ раҳбарияти портлашларни олдиндан билган
Илова. Толиб Ёқуб: Тошкентда содир этилган портлашларда айбланганлар.
Фойдаланилган адабиётлар

-------------------------------------------------

КИРИШ СЎЗИ

Тошкент шаҳрида террор портлашлари 1999 йил 16 феврал эрталаб содир этилди. 2019 йил 16 феврал куни бу портлашлар рўй берганига 20 йил тўлади. Ўзбек халқи фарзандларига қарши қама-қамалар уюштиришга баҳона бўлган ушбу мудҳиш портлашларни кимлар ва қандай қилиб уюштирганига доир иккита таҳлилий мақоламни ўқувчим эътиборига ҳавола қилмоқчиман.

Тошкент портлашларига доир маълумотлар кўплиги сабабли улар таҳлилини битта мақоламга сиғдира олмадим. Шу сабабли биринчи мақоламда кўпчиликка маълум бўлган фактлар асосида воқеалар тафсилотини манбалар асосида иқтибослар келтириб ёздим.

Мендаги айрим маълумотларга кўра бу портлашларни Россия Федерал хавфсизлик хизмати ва Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизматининг бир гуруҳ зобитлари уюштирди. Мен портлаш арафасида ва портлаш рўй берган кунлари портлашни уюштириш штаби жойлашган 4 қаватли бинодаги хонадонга қўшни бўлиб яшадим. Бу хонадонни қандай қилиб ижара олганим ва воқеалар тафсилотини иккинчи мақоламда келтираман, иншааллоҳ.

Портлашларга доир қуйидаги маълумотларни [2]-мақоладан келтираяпман.

Ўзбекистон Республикасининг 1998 йилги иқтисодий тараққиёти натижаларига бағишланган Ўзбекистон ҳукумати йиғилиши 1999 йил 16 феврал кунига режалаштирилганди. Шунда V-шаклдаги таянчи бўлган ҳукумат биноси олдида президент Ислом Каримовнинг қўриқлаш ҳизмати ходимлари ва жангарилар ўртасида отишма бошланди. Отишмадан кейин бир қатор портлашлар бўлиб ўтди.

Дастлабки портлаш соат 10:40 да Юсуф Хос Ҳожиб кўчасида Ички ишлар вазирлиги биноси яқинида бўлди: ичига портловчи моддалар ўрнатилган ЗАЗ968М (Запорожец) туркумидаги автомобил портлади.

Иккинчи портлаш соат 10-55 да Шараф Рашидов шоҳкўчасида, метронинг «Мустақиллик майдони» шоҳбекатидан 20 метр масофада рўй берди: бунда ҳам ичига портловчи моддалар ўрнатилган ЗАЗ968М (Запорожец) туркумидаги автомобил портлади.

Учинчи портлаш соат 10-58 да Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси биноси бурчагида ичига портловчи моддалар ўрнатилган ГАЗ-21 (Волга) туркумидаги автомобил портлаши натижасида рўй берди.

Тўртинчи портлаш соат 11-20 да Ташқи иқтисодий алоқалар Миллий банкида содир бўлди: бунда ҳам ичига портловчи моддалар ўрнатилган ЗАЗ968М (Запорожец) туркумидаги автомобил портлади.

Бешинчи портлаш соат 12-00 да Абдулла Қаҳҳор кўчасидаги шахсий уй ҳовлисидаги гаражда рўй берди. [2]

[2]-мақолада 1999 йил 16 феврал куни Тошкентда жами олтита портлаш бўлди, дея фақат бештаси ҳақида ёзган. Менимча, олтинчи портлаш “Искра” кинотеатри яқинида, Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати биноси яқинида рўй берганди. Тошкент марказидаги “Искра” кинотеатри ва Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати биноси битта йўлнинг икки тарафида жойлашган.

Портлашлар оқибатида 16 киши ўлди ва 100 дан ортиқ фуқаро ярадор бўлди. [2]


1. АБДУВАЛИ ҚОРИ МИРЗАЕВ (1950.11.04-1995.30.08) ТАҚДИРИ

Абдували қори Мирзаев ҳақидаги маълумотларни айрим мақолалардан келтираман.



Фото 2. Абдували Мирзаевга доир расмий маълумот. [3]

«Мирзаев Абдували Ашуралиевич, 11.04.1950 йилда Андижон вилоятида туғилган. Олтинкўл тумани, Кумакай қишлоқ фуқаролар йиғини (ҚФЙ), Янги Чек кўчаси, 15-уйда яшаган.

Ташқи кўриниши: бўйи 168-172 см., тўла гавдали, юзи чўзинчоқ, кенг пешонали, қошлари қора, кўзлари қора, бурни катта, оғзи ва қулоқлари ўрта, дахани думалоқ, соқол қўйиб юриши мумкин.

«Жиҳодчилар» диний экстремист оқими (ДЭО) етакчиларидан бири.

18.02.1999 йилда ЎзР Бош прокуратураси томонидан Жиноят кодекси (ЖК)нинг 159, 242 моддалари билан 342-сонли жиноят иши қўзғатилган.

22.05.1999 йилда Олтинкўл тумани Ички ишлар бошқармаси (ИИБ) томонидан 9925-сонли ҚЙЖ юритилган» [3]

Таниқли имом Абдували қори Мирзаевнинг кейинги тақдири ҳақида

1995 йил 29 август куни Абдували Мирзаев Тошкент аэропортида учиш учун қайддан (регистрация), божхона назорати ва махсус текширувдан ўтгандан кейин, МХХ ходимлари тарафидан ўғирланади.

Усмон Ҳақназаров тахаллуси остида “Усмон Ҳақназаров: Абдували Мирзаевни қандай ўлдиришгани ҳақида” номли мақолани ёзган шахс ҳақиқатга яқин маълумотларни ёзган, деб ҳисоблайман. Ушбу мақола www.uzxalqharakati.com сайтида 2012 йил 30 март куни чоп этилган ([4]-га қаранг). Ушбу мақоладан муҳим жойларини иқтибос кўринишида келтираман.

“1980-йилларнинг охири ва 1990-йилларнинг бошида Абдували Мирзаев нафақат Андижон вилоятида, балки Фарғона водийсининг бошқа вилоятларида ҳам катта обрўга эга эди. Инсонлар ўзларини қизиқтирган масалалар, шу жумладан ҳаётнинг мураккаб муаммоларига жавоб топиш учун унинг жума хутбаларини тинглашга интилишарди. 90-йилларнинг бошига келиб А. Мирзаевнинг обрўси расмий Тошкентни безовта қиладиган даражага эришди. Ўзбекистон мустақилликка эришгандан кейин, МХХ Андижон вилоят бўлими Абдували Мирзаев жума хутбаларида фуқароларнинг сиёсий моҳиятдаги саволларига жавоб бера бошлагани ҳақида Хавфсизлик Хизматининг марказига шошилинч маълумотларни юбора бошлади.

Кейинчалик А. Мирзаевнинг аудио тасмаларга ёзиб олинган хутбалари нафақат Фарғона вилояти, балки Тошкент, Ўш, Жалолобод, Чимкент, Хўжанд, Ўзбекистон ва қўшни республикаларнинг шаҳарларида кенг ёйила бошлади. Расмий Тошкент ҳокимияти дўппи тор келганда ўзи ҳам ёрдам сўраб борадиган бу андижонлик имомнинг тобора ортиб бораётган обрўсидан жиддий хавотирга тушди. Масалан, Наманган воқеаларида маҳаллий ҳокимият ва миршабларнинг зулмидан ғалаёнга келган оломон қаршисида чиққан барча тўсиқларни ер билан яксон қилар экан, Ислом Каримов ички Ишлар вазирлиги ва МХХ раҳбарияти орқали шахсан Абдували Мирзаевга мурожаат қилиб, ғалаёнга қалқиган оммани тинчлантиришни сўраганди.

Ҳукуматнинг тинчлик ва барқарорликни сақлаш ниятини тўғрилик билан изоҳлаган имом халқ оммасига мурожаат қилиб, Ислом дини ўзгалар мулкига тажовуз қилишни ва кўчаларда тартибсизлик қилишни таъқиқлашини айтади. Вилоят ҳокимини ҳам, куч ишлатар тизимларнинг бошлиқларини ҳам, ҳатто Президентни ҳам тинглашни истамаган халқ оммаси А. Мирзаевнинг бу мурожаатига дарҳол ва сўзсиз итоат этганди ўшанда» [4]

«Натижада И.Каримов Ўзбекистон МХХсига исломий масалалардан бохабар ва мусулмонлар билан алоқа қилишни яхши биладиган тажрибали чекистни раҳбар қилиб тайинлаш фикрига келади. Шу тарзда 90-йилларнинг ўрталарида Афғонистон бўйича мутахассис, форс ва араб тилларини биладиган, афғон мужоҳидлари орасида улкан разведка тажрибасига эга бўлган Рустам Иноятовни Каримовга тавсия қилишади.

Маълумки Рустам Иноятов 1995 йил 27 июнда Ўзбекистон МХХсига раис сифатида тайинланган. Янги лавозимдаги илк кунларида у воқеалар ва инсонлар ҳақидаги оператив маълумотларни Президентга етказиш билан чекланарди. Ўша пайтда совет разведка мактабида тарбия топган Рустам Расулович Президентнинг шахсиятини, характерини, у яхши ёки ёмон кўрадиган хусусиятларни ўрганиш билан машғул эди.

Р.Иноятов Президент яхши кўрадиган ёки унинг жаҳлини чиқарадиган хусусиятларни аниқ ўргангандан кейин, махсус хизматнинг янги бошлиғи сифатида давлат раҳбарига ёқадиган ва уни мамнун қиладиган таклифлар билан тез-тез Президент ҳузурига кирадиган бўлди. Шу тарзда 1995 йил август ойининг бошларида Р.Иноятов Абдували Мирзаевнинг номини эшитиши билан жаҳли чиқадиган И.Каримовга андижонлик имом ҳақида турли маълумотлар бера бошлади. Гоҳида у андижонлик чекистларнинг А.Мирзаев масжидида жума кунлари тартибсизлик чиқара олишмагани, бошқа куни эса бу имомнинг агар дин давлат ишларига аралашмайдиган бўлса, давлатнинг ҳам диний ишларга аралашмаслиги кераклигини айтгани ҳақида Президентга маълумот берарди. Хуллас, Президентга ёқиш учун МХХ раиси унинг столини андижонлик имом ҳақидаги салбий маълумотлар билан тўлдириб ташлайди.

1995 йилнинг 27 август куни, яъни ўзининг МХХ раиси лавозимга тайинланганидан роппа-роса икки ой ўтиб, Р.Иноятов шахсан Президентга А.Мирзаевнинг Тошкент аэропортидан Москвага учиш вақтини, куни ва рейс номерини доклад қилади. Докладнинг сўнггида Ўзбекистоннинг бош чекисти И.Каримовга А.Мирзаев муаммосидан тўла-тўкис қутулиш таклифини ҳам айтади. “Агар истасангиз, биз Абдували Мирзаевни ном-нишонсиз йўқотиб юборишимиз мумкин”, дейди Р.Иноятов президент И.Каримовга. Каримов Иноятовнинг бу таклифига розилик беради.

Шу тарзда 1995 йил 29 август куни Абдували Мирзаев Тошкент аэропортида учиш учун қайддан (регистрация), божхона назорати ва махсус текширувдан ўтгандан кейин, МХХ ходимлари тарафидан ўғирланади. Имом зудлик билан МХХ Марказий биносининг подвалига (текширув изоляторига) келтирилади. Аввал у Ўзбекистоннинг собиқ муфтийси Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфга, Обидхон қори Назаровга ва бошқа таниқли диний уламоларга қарши “компромат” (айбловчи) материаллар бериш учун қийноққа солинади.

Аммо ўзбек чекистларининг (яъни МХХ жаллодларининг) имомдан таниқли уламоларга қарши “компромат” олиш режалари муваффақиятсиз тугагач, МХХ СИЗОсининг “тазйиқчилар”и (бу гумонланган ва иши терговда бўлганларни қийноққа соладиганлар оператив ходимларнинг лақабидир) А. Мирзаевдан Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф, Обидхон қори Назаров ва бошқа таниқли диний уламоларнинг Жума Намагоний ва Тоҳир Йўлдош билан яқин алоқада бўлганликлари ҳақида ёзма кўрсатма беришларини талаб қиладилар.

Аммо Абдували Мирзаев бу талабга ҳам қатъиян рад жавобини беради. Шундан кейин “тазйиқчилар” андижонлик имомни янада ваҳший ва инсон шахсини ерга урувчи қийноқ усуллари билан қийнайдилар. Бу ваҳшиёна қийноқлар вақтида А. Мирзаев жаллодларни ўзининг Ўзбекистонда ҳеч қачон исломий давлат тузиш режаси бўлмагани ва бундай мақсадга эришишни истаган ҳаракатлар билан алоқаси бўлмаганлигига ишонтиришга уринади. Аммо бунинг фойдаси бўлмайди: Рустам Иноятовнинг ўзлари истаган иқрорларни осонгина қўлга киритишга ўрганган жаллодлари А. Мирзаевнинг бу сўзларидан янада ваҳшийлашади…

1995 йилнинг 30 августида бир неча соат давом этган қийноқлар натижасида Абдували Мирзаев кўплаб тан жароҳати олади, унинг суяклари уриб синдиралади ва натижада бу жароҳатлардан хушга келмай вафот этади. “Тазйиқчилар” Р. Иноятовга “тилнинг” (МХХ идорасида гумон ва тергов остидагиларни шундай аташади) овози доимий тарзда ўчирилганини айтишганда, МХХ Раиси ўз ходимларига зудлик билан бу “тил”ни кўмиш ҳақида махсус буйруқ беради. Бу ишни Абдували Мирзаев жасадини 1995 йилнинг 30 август кечаси саноат моддалари учун ишлатиладиган целлофон халтага жойлаган “Ц” бўлими (МХХ махсус бўлими) ходимлари бажаради ва жасадни Тошкент шаҳри ҳудудидан ташқарига, пойтахт вилоятининг Янгийўл тумани томонига олиб кетадилар…

Воқеанинг кейинги куни, яъни 1995 йилнинг 31 августида МХХ Раиси Р.Иноятов, ўз вазифасига тайинлаганидан икки ой ўтиб, президент Каримов ҳузурига Абдували Мирзаевнинг умрбод йўқ қилингани ҳақидаги ўзининг биринчи хушхабарини келтиради. Шу тарзда Рустам Расулович 1995 йилнинг 31 август оқшоми Тошкентдаги Мустақиллик майдонида ҳукумат вакиллари тарафидан нишонланган мустақиллик байрамида Президент кайфиятини кўтарадиган ва Каримов учун ўзига хос ва ўзига мос “совға” тақдим этади. Бу айни пайтда Р.Иноятовнинг И.Каримов ишончига кириши ва президент назарида обрўга эга бўлиши учун қилган дастлабки “хизмати” ҳам эди.

Биз А. Мирзаевни кимлар ваҳшийларча қийноққа солганини ва унинг жасадини Тошкентдан ташқарига олиб чиққан МХХ ходимларининг исми шарифларини номма-ном биламиз. Шунингдек, 29 ва 30 август кунлари бу ваҳшатни МХХ ертўласида амалга оширган раҳбар кадрларни ҳам аниқ биламиз. Аммо бу икки оёқли ҳайвонларнинг, МХХ уларни ҳам изсиз йўқ қилиб юбормаслиги ва жиноятни яна диний фаолларга тўнкамаслиги учун, уларнинг номларини бу ерда келтирмаяпмиз. Агарда Р.Иноятов бу ишни амалга оширса-да, унинг ўзи бу жиноят учун масъул бўлиб қолаверади. Фикримизга кўра, вақти келганда, Р.Иноятов ва унинг идорасидаги “тазйиқчилар” Ўзбекистон халқига А.Мирзаев ва бошқа дин аҳлларини қандай қийноққа солганларини ва ўлдирганларини барча тафсилотлари билан сўзлаб берадилар» [4]

Кейинги муҳим воқеалар тафсилотини кўпроқ Зайниддин Асқаровнинг 2003 йил 27 ноябр куни «Озодлик» ва «Би-би-си» мухбирларига Тошкент қамоқхонасида 1 соат 41 дақиқалик интервюсида айтган фактлар асосида бандма-банд ёритаман ([5]-га қаранг).


2. 1996-1998: ЗАЙНИДДИН АСҚАРОВ (1971.18.02-2010.11.10) ФАОЛИЯТИ



Фото 3. Чапдан ўнгга: Жахонгир Маматов, Ўзбекистон Ислом Ҳаракати раҳбари Тоҳир Йўлдош, Бирлик Халқ Ҳаракати раисдоши Абдураҳим Пўлатов, Тоҳир Йўлдошев ёрдамчиси Зайниддин Асқаров. Истанбул, 1997 йил [6]

Ушбу сурат тарихига доир қўшимча маълумот. Шу баҳона ўзбек мухолифати ҳақида бирёқлама, сохтакорона, фақат бир киши, яъни Муҳаммад Солиҳни ҳар томонлама оқлаш ва мақташга ҳаракат қилиб ялтоқларча ёзилган Баҳодир Файзнинг “Очерки узбекской оппозиции” (“Ўзбек мухолифати тарихидан лавҳалар”) китобига ҳам манбалар асосида қисман баҳо бериб ўтай.

“Тергов ишини юритаётганлар қўлида ўзбек мухолифати лидерларини Ўзбекистон Исломий ҳаракати вакиллари билан танишлигига гувоҳлик берувчи икки сурат бор эди. Биринчи суратда Муҳаммад Солиҳ ва ЎИҲ лидери Тоҳир Йўлдош акс этганди. “Гувоҳ” Зайниддин Асқаровнинг Муҳаммад Солиҳга қарши берган барча ёлғон кўрсатмалари айнан шу суратга асосланган эди. Бу сурат Солиҳни “айбдор” эканлигини тасдиқловчи ягона далил ўлароқ хизмат қилди. (Бироқ З.Асқаровнинг ўзи 2002 йилда ББС радиосининг мухбири Ҳамид Исмоилов билан суҳбатда ва кейинчалик 2003 йилнинг 27 ноябр куни ББС, “Озодлик” ва “Америка овози” радиолари мухбирлари билан суҳбатда Муҳаммад Солиҳни портлашларга умуман алоқаси йўқлигини тан олганди).

Муҳаммад Солиҳнинг ўзи ЎИҲ лидери билан учрашувини ҳеч қачон яширмаган. У бу ҳақда ББС ва “Озодлик” радиолари орқали бир неча марта гапирди. Бундан ташқари у учрашган пайтларда ЎИҲ бу қадар мақеъга эга эмас эди. Ўшанда Истанбулда яшаётган бошқа ўзбек муҳожирлари ҳам бир – бирлари билан учрашганлар. Шу сабабли терговчиларда Йўлдошев билан бошқа мухолифат вакиллари тушган яна бир сурат бор эди. Бу сурат “16 феврал” “иши”га қўшилмади, аксинча терговчилар томонидан яширилди.

Нега?

Хоҳловчилар бу суратларни қуйидаги манзиллардан топишлари мумкин:
1 – сурат манзили: www.stability.uz .
2 – суратни “Turkistan Newslatter’’, 2000 манзилида кўриш мумкин.

Биринчи суратда Муҳамад Солиҳ, Тоҳир Йўлдошев ва Зайниддин Асқаров акс этган.

Иккинчи суратда Жаҳонгир Маматов, Тоҳир Йўлдошев, Абдураҳим Пўлатов ва Зайниддин Асқаров учрашуви туширилган.

Икки сурат ҳам 1997 йилда Истанбулда олинган» [7]

“Ўзбек мухолифати тарихидан лавҳалар” китоби муаллифи Баҳодир Файз рус тилидаги вариантида иловада бир неча суратни, жумладан Фото 3 даги суратни келтирган ([6]-га қаранг). Нега Муҳамад Солиҳ, Тоҳир Йўлдошев ва Зайниддин Асқаров акс этган суратни келтирмаган? Бу айнан Муҳаммад Солиҳни ҳимоя қилиб, яъни буни оммадан яшириш учун қилингани кўриниб турган фактдир.

Баҳодир Файз китобнинг ўзбек тили варианти бўлмиш [7]-китоб иловасида суратларни, жумладан фото 3 даги суратни умуман келтирмаган. У “Хоҳловчилар бу суратларни қуйидаги манзиллардан топишлари мумкин» деб ёзган. Мен бугун – 2019 йил 21 январ куни у ёзган сайтларда суратларни топишга ҳаракат қилиб кўрдим. Иккала суратни ҳам топиб бўлмади.

Журналист Жаҳонгир Муҳаммад ушбу суратлар ва “Очерки узбекской оппозиции” (“Ўзбек мухолифати тарихидан лавҳалар”) китоби муаллифи Баҳодир Файз ҳақида [8]-мақолада жумладан қуйидагича ёзган.

“Баҳодир Файзини яхши танийман. У Туркияда Зокир Али билан бирга уйимизга келганда, ош еб ўтирганда, “Абдураҳим Пўлатов мухолифатнинг отаси, Муҳаммад Солиҳ эса Хоразм масхарабози” дегани учун унга танбеҳ бергандим. Қаранг-ки, у 360 даражага айланиб кетибди.

У Туркияда ўзбек лаҳчасида ёзиш у ёқда турсин, ҳатто гапиришни ҳам мош-гуручга айлантирган ва рус тилини эса билмас эди. Бу унинг айби эмас. Ҳа, рус тилини билмаслик айб эмас, балки она тилини билмаслик айбдир.

Бугун унинг ўтган йили ўзбек тилида менга ёзган тўрт қаторли электрон мактубини очиб қарасам, 37 та хато қилган экан. Унинг номидан рус тилида чиққан “китоб”ни Хушев ўзбекчага таржима қилаётгани ҳам унинг она тилида икки жумлани эплай олмаслигига бир далил.

Бир пайтлар уни “Америка овози”да жамотчи мухбир сифатида ишлатамиз деб кўп азиятга қолганмиз. Афғонистондан келган ўзбек қардошларимиз унинг овозини эшитиб, ёзганини ўқий олмай “Ўзбекистондан келгансизлар-а”, деб роса масхара қилишган. Шундан кейин уни жамоатчи мухбирга “айлантириш” учун кўп меҳнатим кетган, аммо натижа чиқмаган. Бўлмаса, бўлмас экан» [8]

“Биз расмга тушган кунлар 1995 йил охири эди. Тоҳир Йўлдош билан аввал Абдураҳим Пўлатовнинг Истанбулнинг Кадикўй маҳалласидаги уйида учрашдик. У бир неча киши билан келди ва салом аликдан сўнг:
- Бир хонага ўтиб гаплашайлик, - деди.

Абдураҳим Пўлатовнинг болалари ухлайдиган хонага ўтдик. Икки қаватли каравотга суяниб ўтирган Тоҳир:
-Менга сиёсий қанот керак,- деди.- Армиям бор, аскарларим бор, фақат сиёсий бир куч бўлса бас, ҳукуматни унга олиб берамиз.

Биз узоқ гаплашдик. Мен:
-Толиблар бизга ҳеч қачон дўст бўлмайди,-дедим.-Агар улар Ўзбекистонга келсалар ва сиз уларнинг сафида бўлсангиз, биз Амударёнинг икки соҳилимиз!

Абдураҳим Пўлатов ҳам Ўзбекистонда ислом давлати эмас, демократик давлат тузиш масаласида қарорли эканини айтди. Тоҳир кайфияти бузилиб хонадан чиқаркан, заҳарханда кулиб туриб, ярми ҳазил-ярми чин шаклида׃ “Сизлар коммунист бўлганларингча қолибсизлар”,- деди.

Унинг ҳали Каримовни ўлдириш ҳақида гапи йўқ эди. Аммо Ислом давлати режаси унда пайдо бўла бошлаган эди. У биргалашиб курашайлик, деб атрофига одам тўплаётганди.

У кетаётиб “Мен МС (Мадаминов Салай ва ёки Муҳаммад Солиҳ-ЖМ) билан кўришаман, кейин сизлар билан ҳам такрор учрашаман”, деди. Эртасига Тоҳирнинг Истанбулдаги вакили Зайниддин Асқаров телефон қилди ва Тоҳирнинг мен билан учрашмоқчи эканини айтди.

Зайниддин икки йил олдин Истанбулга келган ва ора-сира телефон қилиб турарди. У доим МС нинг ёнида бўлганини айтар ва унинг мендан жуда ҳам ранжиганини такрорларди.

Тоҳир билан эртаси куни кечқурун бизнинг уйимизнинг ёнида, бензин колонкаси олдида гаплашдик. Тоҳир уйга киришга вақтим йўқ, деса ҳам икки соат чамаси тортишдик. У менга катта пул эвазига ўзи билан Эронга боришимни ва Тожик мухолифатининг радиосида Ўзбекча эшитиришларга бош бўлишимни сўради. Мен унга ўзбек ўлароқ бир ватан фарзандларимиз, лекин, биз ғоявий жиҳатдан бошқа-бошқа одамлар эканлигимизни, қуролли йўл эмас, мақсадимиз, балки демократия эканлигини тушунтиришга ҳаракат қилдим.

У кетаётиб׃ “Хато қилдингизлар, Муҳаммад Солиҳ сизларга қараганда анча яхши тушунар экан”, деди. Мен ундан газетага интервю беришини сурадим. Ўшанда “Туркия” газетасида ишлардим. У рози бўлди ва эртасига учрашадиган бўлдик. У Абдураҳим Пўлатовга ҳам ваъда берган экан. Истанбул марказидаги Ёшлар уйида учрашдик. Расмга ўша ерда тушдик. Бошқа расмлар ҳам бор. Интервюдан кейин у МС билан учрашгани ва бизларга охирги марта бирга бўлиш таклифини қилаётганини айтди. Биз ўзбек сифатида бир-биримиз билан учрашиб, гаплашишимиз мумкинлиги, лекин ғояларимиз айри-айри қолишини такрор айтиб, хайрлашдик» [8]


2.1. ЗАЙНИДДИН АСҚАРОВ КИМ ЎЗИ?

Асқаров Зайниддин Абдурасулович 1971 йил 18 февралда Наманганда туғилган. Ўзбекистон Жиноят кодексининг 159 ва бир қатор моддалари билан 1999 йил 5 мартда 16 феврал воқеаларига алоқадорликда айбланиб, 11 йилга озодликдан маҳрум этилган.

«1990-1991 йилда Туркиядан Нақшбандий домлалари келиб Бухоро Самарқандларни, водийни айланган вақтида, зиëрат қилган вақтида ман араб тили, турк тили билганим учун таржимон бўлиб, улар билан юриб кейин ўшалар орқали савдо қилишни ўрганиб, алоқада бўлиб улардан анча адрес олинган эди.

Ўзбекистонда баъзи иқтисодий қийинчиликлар, ўзимни диний-дунëвий илмларда хорижда ўқишлик нияти билан Наманган давлат университетида ўқирдим, ўша ердан ўша ëққа бориб ҳам савдо қиламан, ҳам ўқийман деган мақсадда борган эдим. Адресларга мувофиқ ўша кишиларни топдик. Топиб, уйли-жойли бўлиб савдо билан иш юриш бўлди» [5]

«Биз еттита ўғил, битта сингил. Маҳмудахон опам. Хатда ëзаяпман “Биттаю битта Маҳмудахон опамга салом денглар. Соғиндим” деяпман. Шунинг учун ота-онам олти ой тергов бераяпти» [5]

«Бахтиëр Азизов деган манга адвокат беришди. Ўша вақтда Би-Би-Сининг ходимлари кузатиб турди. Бу адвокатни ман суд залида кўрдим холос. Бу СНБ, МВДларни адвокати экан. У манга келиб “Зайниддин, ман сизни ҳимоя қилиб оламан” деди. ман айтдим “Ман Туркияда адвокатларни кўрганман. 35 та Европа давлатларида бўлганман. Демократик ўлкаларда яшаганман. У ëқдаги адвокатлар конкретно ҳаракат қилишади. Ман сизни пул билан, ҳамма томондан ҳимоя қила оламан. Мани ҳуқуқимни ҳимоя қилиб мани олиб чиқинг” десам, у айтдики, “Пул оладиган точкаларни айтсангиз, ман шулардан пул олиб сизни ҳимоя қилиб оламан” деди. Лекин ман пул оладиган точкаларни айтганимда, улар бориб ҳаммасини олиб, 10 йилдан 20 йилгача қамаб юборди буларни. Билдимки, булар ҳаммаси орқамдан қўйилган жосуслар экан» [5]

«Аслида мани ўзим қўлга тушган вақтимда, мани кўрган кишилар кўрарди, 106 кило вес билан, чëрный пояс иккинчи дан айкидо бўйича шуғулланган, мастер спорт унвоним бўлган эди. Лекин ўша зоналарда шу даражага келдимки, икки килодан ошиқ юк кўтарсам бошим айланиб йиқилиб тушаман» [5]

«Зайниддин Асқаров жасади 2010 йилнинг 11 октябр куни турмадан уйига қайтарилди. Айтилишича, МХХ ходимлари майитни тез дафн қилиш ва шов-шув қилмасликни марҳумнинг яқинларидан талаб қилишган» [5]

2.2. АСҚАРОВНИНГ МАҚСАДИ

“Кейин манда бир фикр туғилдики, мухолифатнинг ҳаммаси бирлаштирилмайдиган бўлса, Ўзбекистон ҳукуматига қарши курашиб бўлмайди. Чунки Ўзбекистонда Каримов шунақа кучлики, бунга ë “Эрк” ë “Бирлик” ëки ислом ҳаракатларнинг бирортаси бас кела олмайди. Бунинг учун ягона бирлик керак. Бунинг учун ҳар бирига бирлашишлик тўғрисида ман ўзим фикр билан чиқдим. Бирлашсанглар нима бўлади, битта бўлиб, майли ҳар ким ўзининг йўлида тураверсин, демократ демократ бўйича¸ жиҳодийлар жиҳодий бўйича, имомлар имомлик бўйича, шуни битта бўлиб майдонга чиқса бўладими деган саволни ташласам, булар “Майдонга чиқса бўлади¸ лекин ҳозиргача биз умуман юзма-юз кўришмаганмиз. Буни кўришиб¸ гаплашишимиз керак” дегандан кейин ман ўзим моддий имкониятим ва Туркиядаги кўплаб бизнинг ҳомийларнинг ëрдами билан шу учрашувни биринчи бора ман ташкил қилган бўлдим” [5]


2.3. АСҚАРОВ ВА ТОҲИР ЙЎЛДОШ (1967-2009.27.08)

“Биз у ерга борганда кимсан Муҳаммад Солиҳ, Жаҳонгир Маматов, Абдураҳим Пўлатов, муфтий Муҳаммад Содиқ шунга ўхшаган хорижда Ўзбекистонни маълум сабабларга кўра чиқиб кетган кишилар бўлганлиги учун биз улар билан кўришдик. Ҳаммаси билан кўришдик. Улар биз билан кўришган вақтида террорист деб ëки халқ душмани, сиëсий ҳаракат деб кўришмади. Биз ҳам уларни унақа ниятда эмас, ҳамшаҳарлар маъносида кўришдик улар билан. Шунда ман қизиқиб қолдимки, Муҳаммад Солиҳ нима қилиб юрибсиз бу ëқда, нима қилмоқчисиз ëки Абдураҳим Пўлатов сиз нима қилмоқчисиз, Муҳаммад Содиққа ëки Жаҳонгир Маматовга савол-жавоблар. Булар энди у ëқда демократик ўлкада ëки эркин фикр айтиб юрганлиги учун булар ким эди, нима қилди, нима қилмоқчи, нима қилаяпти – булар тўғрисида менга анча тушунча берди. Мани мақсадим у ерга ўқигани бориш, пул топиш мақсадида чиққан бўлсам ҳам лекин буларнинг гапларидан кўриб, бошқа қилиб ўзим қўшилиб қизиқиб, “Бир маҳаллар Наманганда 1991 йил митинг бўлган вақтида Тоҳир Йўлдош деган бўларди. Президент Каримов обком биносини олиб қўйганда бориб ўтирилган у ерда, шу воқеалар бор эди. Ўша Тоҳиржонлар қайда ҳозир, сизларнинг алоқаларингиз борми йўқми, умуман нима қилиб юрибди, бизнинг ҳамшаҳар эди улар, Обидхон акани ҳам танирди улар”, деган саволларни бердик. Шунда булар айтдики, “Биз Эрк демократик партиямиз. Улар Ўзбекистон жиҳодий ҳаракати. Биз уларга бўйсунмаймиз, улар бизга бўйсунмайди. Улар ҳам бир Ўзбекистон мухолифати. Ҳозирги кунда улар Покистонда бўлиши мумкин, Саудийда, Афғонистонда юрган бўлиши мумкин. Ë Тожикистондадир”.

Ман энди улар билан кўришиш иштиëқида бўлиб қолдим. Энди бу узун тарих. Ман қисқа-қисқа қилиб айтмоқчиман. Олдин буларни муфтий Муҳаммад Содиқ ëки бошқа таниш-билишларни ëрдами билан олдин Умра¸ Ҳажга бордим Саудия Арабистонга. Боргандан кейин у ерда Саудия Арабистонида Туркияда кўрган кишиларимни айтиб, Муҳаммад Солиҳни, бошқаларни кўрганимни айтиб мақсадим Тоҳир акани кўрмоқчилик. Қизиқиб қолдим ман бу ерда.

Кейин буларни берган адреслари ëки телефонлари орқали биз Тоҳирвой билан кўришдик. Тоҳирвой билан ман бориб, юзма-юз кўришиб, олдинига Эронда, кейин Покистон Пешаворда кўришдим. Кейин кўришиб, Тоҳиржоннинг гапларини эшитиб, анча таъсирландим. Уни мақсади ўша маҳалда ман эшитишимча, биз буни қочиб кетган ўғриларни қувалаб юрган одам сифатида кўрган бўлсак, бу ерда биз кўрсак, “Ўзбекистонда ислом давлати қурмоқчимиз, ислом давлатини қуролли йўл билан қиламиз ва бунга ҳар томонлама тайëргарлигимиз кетаяпти” деган гапларни гапиргандан кейин бизнинг ëшлигимиз ҳам, шижоатимиз ҳам ëки исломга қизиқишимиз ҳам анча уйғонганлиги учун ўшанда Тоҳир Йўлдошевнинг ҳаракатига қўшилдим оддий бир мухлис сифатида.

Кейинчалик Туркияда имкониятларим кўплиги, Покистонга, Афғонистонга қараганда жиҳодий ҳаракат аъзоси сифатида Туркияда ниҳоятда катта имкониятга эгалигим, Туркияда минглаб одамларни таниб обрў орттирганлигим муносабати билан ман Афғонистонда ëки Тожикистонда юрмайманда¸ Туркияда туриб жиҳодий ҳаракатни ишларини қиламан. Бир пайтнинг ўзида ҳам тижорат, ҳам илм олишлик, ҳам Тоҳир Йўлдошевнинг жиҳодий ҳаракатини Туркиядан туриб дастаклаш мақсадида турдим.

Илгари улар Муҳаммад Солиҳ ëки бошқа мухолифат аъзолари Тоҳир Йўлдош билан баҳс маъносидами ëки бирор-бир маънода телефон орқали гаплашадиган бўлса, энди улар ман орқали гаплашадиган бўлди. Яъни Тоҳир бу масалага нима дейди демоқчи бўлса ҳам олдин манга мурожаат қиладиган бўлди. Кейин манда бир фикр туғилдики, мухолифатнинг ҳаммаси бирлаштирилмайдиган бўлса, Ўзбекистон ҳукуматига қарши курашиб бўлмайди. Чунки Ўзбекистонда Каримов шунақа кучлики, бунга ë “Эрк” ë “Бирлик” ëки ислом ҳаракатларнинг бирортаси бас кела олмайди. Бунинг учун ягона бирлик керак. Бунинг учун ҳар бирига бирлашишлик тўғрисида ман ўзим фикр билан чиқдим. Бирлашсанглар нима бўлади, битта бўлиб, майли ҳар ким ўзининг йўлида тураверсин, демократ демократ бўйича¸ жиҳодийлар жиҳодий бўйича, имомлар имомлик бўйича, шуни битта бўлиб майдонга чиқса бўладими деган саволни ташласам, булар “Майдонга чиқса бўлади¸ лекин ҳозиргача биз умуман юзма-юз кўришмаганмиз. Буни кўришиб¸ гаплашишимиз керак” дегандан кейин ман ўзим моддий имкониятим ва Туркиядаги кўплаб бизнинг ҳомийларнинг ëрдами билан шу учрашувни биринчи бора ман ташкил қилган бўлдим» [5]


2.4. АСҚАРОВ ВА АБДУРАҲИМ ПЎЛАТОВ (1945.07.11)

“1996 йилда олдин якка-якка кўришувлар, 1997 йил умумий кўришувлар. Шунда биринчи ман олиб келиб 1996 йилда Абдураҳим Пўлатов билан Тоҳир Йўлдошни кўриштирдим. Кўришув уч кун давом этди, лекин Абдураҳим Пўлатов билан Тоҳир Йўлдош умуман келиша олмади. Чунки Абдураҳим Пўлатовда миллатчилик кайфияти ниҳоятда кучли эди.

“Сан мусулмончилигингда туровир. Агар биз намоз ўқисак, исломий бўладиган бўлсак, бизга эргашувчилар эргашмайди. Бизнинг ғоямиз миллийлик” дегандан кейин ëки “Туркияда ëки Америкада бизни ҳимоя қилиб турганлар исломийлигимиз учун эмас, миллий ғояни кўтариб чиққанмиз учун ҳимоя қилиб турибди. Агар биз жиҳод ëки ислом нарсасини қўшадиган бўлсак, биз ҳимоясиз қоламиз” деган нарсалар бўлгандан кейин Тоҳирвой “Сан билан биз позиция билан гаплашамиз. Лекин иш бирлиги қилмаймиз” деган маънода яъни умуман келишувга келинмади. Иккаласи ҳам ватандошлик маъносида бир-бирини зиëрат қилишадилар, лекин ҳеч нарса ишга келишилмади. Чунки Абдураҳим Пўлат ошкора ўзининг позициясини эълон қилди” [5]


2.5. АСҚАРОВ ВА ШАЙХ МУҲАММАД СОДИҚ МУҲАММАД ЮСУФ (1952.15.04-2015.10.03)

“Иккинчи кўришув Муҳаммад Содиқ билан унинг укаси Муҳаммадамин, ман, Тоҳир Йўлдош муфтий ҳазратнинг уйида гаплашдик. Шунда муфтий ҳазрат билан кўришувимиз бир ҳафта давом этди. Бир ҳафтада муфтий Муҳаммад Содиқ олиб борган ғояси шунга етиб келдики, “Ўзбекистонда жиҳодий ҳаракат ҳам керак эмас, демократик ҳаракатлар ҳам керак эмас, чунки Ўзбекистонда одамлар диндан чиқиб кетган. Коммунистик 70 йиллик мафкура вақтида одамлар динини унутиб юборган. Буни қайтиб тиклашлик учун яна 70 йил таълим-тарбия керак. Шунинг учун ҳозир тинчлик керак Ўзбекистонда.
«Ўзбекистондагиларга диний маърифат йўли, даъват қилиш, китобларни ўқитиш, динини, миллатини, тарихини танитишлигимиз керак” деган ғояни гапирдида. “Агар шу ғояга қўшиладиган бўлсангизлар, ман сизларни дарҳол жиҳодий ҳаракатдан тўхташингларга даъват қиламан. Толибларга ëки Бен Лоденларга, умуман сиëсий жиҳодий ҳаракатларга қўшилманглар” деб Тоҳиржонни қайтарган бу Муҳаммад Содиқ. Яъни муфтий ҳазрат билан ҳам устоз сифатида ëки диний уламо сифатида зиëратга келишилдию, лекин умуман иш бирлигига келишилмади. Муфтий Муҳаммад Содиқ билан ҳам гапимиз бир жойдан чиқмади” [5]


2.6. АСҚАРОВ ВА ЖАҲОНГИР МАМАТОВ (1955.01.09)

“Ана ундан кейин Жаҳонгир Маматов билан суҳбат ўтказдик. Тоҳир Йўлдош, ман, Жаҳонгир Маматов. Жаҳонгир Маматов айтдики, “Дунëдаги ҳамма ишлар ҳал қилинадиган нарса фақат Америкача демократик йўл билан ҳал қилинади. Қурол кўтариш, тўс-тўполон, жанжал билан қилиб бўлмайди бу нарсани. Тўғри¸ Ўзбекистонда камчиликлар катта. Биз ҳам мухолифатмиз. Бир кун бир-биримизни тушунармиз. Ўзбекистонга қайтамиз, лекин тинч йўл билан бўлиши керак” дедида, Жаҳонгир Маматов билан ғоявий бирлик бўлмади. Олдинига битта-битта гаплашаяпмизда” [5]


2.7. АСҚАРОВ ВА МУҲАММАД СОЛИҲ (1949.20.12)

“Навбат Муҳаммад Солиҳга етиб келди. Биринчи марта ва охирги марта кўришганда ҳам, 17 марта кўришувнинг ҳаммасини ўзим ташкиллаштирганман Муҳаммад Солиҳ билан Тоҳир Йўлдошни. Тоҳирвойни Ўзбекистондаги исломий жиҳодни амири шаклида Муҳаммад Солиҳ кўрди, Муҳаммад Солиҳни Тоҳирвой Ўзбекистон “Эрк” демократик партиясининг раҳбари сифатида кўрди. Лекин ҳар бир гаплашилган гапнинг тепасида ман ўзим гувоҳ бўлганман, нимага келишилди, нима гаплашилган бўлса, ман от и до (бошидан охиригача) гувоҳ бўлганман.

Муҳаммад Солиҳ билан Тоҳиржонни келишган, келишмаган тарафлари шу бўлдики, келишган тарафлари “Ислом Каримов диктатор, тоталитар, буни ўнтарип ташламаса бўлмайди, Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари оëқ ости бўлаяпти” деган ғояга булар иккови келишди. Ҳақиқатни шунақа деди. Лекин кураш услубига келганда Тоҳиржон маҳкам туравердики, “Бу фақат ҳарбий йўл билан бўлади. Жиҳодий бостириб киришлик билан, террор, портлатиш йўллари билан, йўқ қилишлик билан” деди. Лекин Муҳаммад Солиҳ “Йўқ. Биз ўзбек миллати тарихда ҳам ҳар бир жойда маърифат билан ичкарида илм билан курашган. Ҳозир агар миллий демократик ғоялар билан биз халқнинг кўзини очадиган бўлсак, умуман халққа жанжал-тўполонсиз демократик сайловлар билан президентни олиб ташлашимиз мумкин холос” деган ғояни гапирди. Ҳатто буларни гаплашувлари оддий суҳбатлардан, ака-укачилик суҳбатидан уруш-жанжалга айланиб кетди” [5]

“Бошидаги сўзлар шундай эдики, “Ман қўлллаб-қувватлаш у ëқда турсин, сан ўзбек бўлсанг, ўзбек миллатини десанг, йиғиштир бунақа ишингни. Чунки сани деб биз Ўзбекистонда фаолият қила олмаймиз. Ўзбекистонга демократик ғояларни, миллий ғояларни олиб кира олмаймиз” деб жанжалларга ҳам бориб кетишди. Ҳатто ўзим “Ҳой, Муҳаммад Солиҳ ака, сиз зиëли одамсиз. Жанжаллашманглар. Ўтиринглар” деб ажратган вақтларим ҳам бўлган орада. Хуллас шу мажлиснинг бошланиши, сўнг охиригача ана энди Муҳаммад Солиҳнинг Тоҳирвой билан кетма-кет эмас икки йил, уч йил орасидаги кўришувлари ҳаммасининг жами 17 мартага боради. Бошқа ман йўқлигимда телефон орқали бўлган бўлиши мумкин. Лекин телефон орқали гапини ҳам Тоҳиржон манга телефонда етказардики, Муҳаммад Солиҳ шундай деди, унга шундай дедим ман деб айтарди” [5]

«Ана энди Муҳаммад Солиҳ қарадики, “Ўзбекистонда Тоҳиржон сиз бу аравангизни йиғиштиринг. Ўзбекистонда биз демократик ҳаракат қиламиз” деганда Муҳаммад Солиҳ қарасаки Ўзбекистонда президент Каримовни ўнтарамиз ëки бунга қарши чиқамиз деган гуруҳлар битта Муҳаммад Солиҳ эмас ëки Тоҳир Йўлдошнинг ўзи эмас. Ўнлаб ҳаракатлар бор экан Ўзбекистонда. Кимдир кучли, кимдир кучсиз, кимдир ичкарида, кимдир қочиб кетган. Шунда Муҳаммад Солиҳга бир нарса келдики, “Бўпти. Сан жиҳодий ҳаракатингда тургинда, ман демократик ҳолатда турайда, ман санга қўшилмайман, сан манга қўшилмайсан. Лекин аввал ҳамма нарсадан олдинга биз нимани қўяйлик, диалогга ўтайлик, яъни Ўзбекистонда қон тўкмаслик демократик, инсон ҳуқуқлари бўйича бўлайликда, агар бўлмаса, кейин сан нима қилсанг қилаверасан” деган сўзни гапираяпти.

Тоҳиржоннинг битта шарти шу бўлаяптики, Муҳаммад Солиҳга айтган гапи ва шу 17 мажлисда тўхтамай қайтараëтган гапи шу бўлганки, “Муҳаммад Солиҳ, биз санинг партиянгни тан олмаймиз. Эрк партиясини умуман тан олмаймиз. Тан олмасликда куч сифатида эмас тўғри йўл сифатида тан олмаймиз. Тўғри эмас бу йўлинг. Сан агар ислом динига кирсанг, шариат дейдиган бўлсанг, Қуръон ҳадисга юраман, жиҳод қиламан десанг, санга қўшиламиз. Керак бўлса, лавозим берамиз. Керак бўлса, бошлиқ қиламиз, керак бўлса, биз бошлиқ бўламиз, сан итоат қиласан. Агар йўқ, мана шундай туришда биз бирлашамиз. Ман демократ туравераман, сан шариат туроврасан дейдиган бўлсанг, ман келиша олмайман сан билан”.

Муҳаммад Солиҳ орада анча муддат ўйлаб юрди. Қўшилсам бўладими, қўшилсам бўлмайдими, қўшилсам бўладими, қўшилсам бўлмайдими деган анча ғояларда юраверди. Лекин Муҳаммад Солиҳ Каримовнинг йиқилиши тарафдори бўлса ҳам Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари, демократия давлатини олиб кириш керак бўлса ҳам лекин бу демократик қоидаларга миллий қоидаларга зид бўлганлиги учун умуман жиҳод деган калиманинг ж ҳарфини ҳам сиғдира олмади у одам. “Мумкин эмас” деб қатъий туриб олди. Тоҳирвой “Мумкин бўлмайдиган бўлса, ўша мумкин шариатга кираман деган кунинггача биз сан билан алоқани узамиз” деб алоқани узвориб охирги кўришма жанжал билан тугаган эди» [5]

“Хуллас Муҳаммад Солиҳ намоз ўқиганлиги, 17 марта кўришганлиги, 17 марта кўришувдаги умумий келиб чиққан ўртага майдондаги сўзлар умуман Муҳаммад Солиҳ террорга қарши ва “террористик йўл билан эмас демократик сайлов йўли билан” деган нарсани гапираверди. Тоҳирвой Муҳаммад Солиҳни рад қилган жойи “Ўзбекистондагилар демократияни тушунмайди. Давлат тушунмайди бу нарсани. Миллатку умуман қўрқади. Давлат тушунмайди. Фақат бу давлатнинг золимларини диктатор бу миллатни диний раҳбарларини, коммунистларни фақат ўлдириш йўли билан, террор йўли билан йўқ қилинади холос” [5]

“Охирги кўришмамизга келдик. Мана Муҳаммад Солиҳни ман ўзим олиб бордим. Ўзим айтдимки, “Афғонистонга борайлик, охирги точкани қўяйлик. Яъни бирлашиш керак бўлса, бирлашиш керак, бирлашиш керак бўлмаса, бунақа қилиб сан демократ ман миллатчиман ман диндорман деб юраверишнинг фойдаси йўқ” деган ғояни ман таклиф билан чиқдим. 1998 йил декабр ойида Муҳаммад Солиҳни ман ўзим Дубай орқали Кобулга олиб бордим. Ўша ерда учрашувда Тоҳиржон, Козим Зокиров бизнинг подделнигимиз, ўша ëқдаги бир қатор кишилар бўлди. Бир ҳафта ўша ерда меҳмон бўлиб юрди.

Жума Намангоний бўлмаган. Жума Намангоний Қундузда эди у вақтда. Кобул билан ораси аллақанча жой. Хуллас мана шу кўришувда ман Тоҳиржон билан иккаласига қатъий бир нарсани қўйдимки, “Ман Ўзбекистон жиҳодий ҳаракатини Ташқи ишлар масъулиман ва воизман. Иккаланглар ҳозир позициянгларни эълон қиинглар. Бирлашасизларми, бирлашмайсизларми? Сиз исломга ўтасизми ëки сиз демократияга ўтасизми?” Шунда Муҳаммад Солиҳни Тоҳиржон ниҳоят қаттиқ ҳақоратлаган маънода ерга уриб ташладики, “Сан намоз ўқишинг ҳам ëки Туркиядаги, Европадаги исломий ҳаракатларнинг олдига бориб ибодат қилишинг ҳам улардан моддий манфаат олиш учун ëки ўзингни ҳаракатингни исломий деб танитиш учун бўлаяпти деб ўйлаймиз. Сан демократ бўлсанг, демократлигингча туровиргин. Ислом ғояларини кўтариб чиқмагин. Ҳеч қайда гапираëтганингда мусулмончиликни ислом деб тушунмагин. Одамлар сан билан мани ҳаракатим битта деб тушунмасин”. Ростдан ҳам шунақа эмас. Битта эмас. Муҳаммад Солиҳ “Мани эътиқодимга қарши чиқмайсан, у-бу” деб яна тортишувлар, баҳслар кетди.

Хуллас шу нарсага келишилдики, Муҳаммад Солиҳ жаҳли чиқиб, “Мана Афғонистондаги охирги кўришишимиз. Сан хоҳласанг террор қиласанми, бошқа қиласанми сан ўзингни йўлингдасан. Ман санга приказ ҳам қилмайман. Ман санга итоат ҳам қилмайман. Ман ўзим ўша бошлаган йўлим, орқамда Ўзбекистонда ўзимга эргашган эркчилар ва хорижий давлатдаги ўзимни Эркни ëки демократияни ҳимоя қилгувчи ҳаракатлар, мана шулар билан ман иш қилувраман”. Қуръонда бир оят борки, “Лакум диникум ва лия дин” деган оят бор. «Сани дининг ўзингга, сани тутган йўлинг, мани тутган йўлим ўзимга” деган табло чиқди ўртага. Хуллас шу ерда ажрашишди.

Кейин ман “Муҳаммад Солиҳ хафа бўлманг. Ман сизни бу ерга разбор қилиш учун олиб келмадим. Жанжал, тўполонга олиб келмадим. Миллатнинг ғамида бирлашиб қолинса яхши бўлар эди. Миллатимиз 70 йил эзилди. Яна 10-15 тага бўлиниб олиб, кучсиз қолиб, ман бирлаштирмоқчи эдим холос” деб Муҳаммад Солиҳдан кечирим сўраган бўлдим. Бирга Бобурнинг қабрини зиëрат қилдик. Амир Олимхон қабрини зиëрат қилдик. Кейин яна Туркияга биз қайтиб келдик.

Туркияга қайтиб келгандан кейин Муҳаммад Солиҳ мандан ҳам хафа бўлиб “Билардингку бизни ўт билан сувлигимизни. Нимага энди бир-биримизни разбор, жанжалга ўтиб кетдик? Нимага мани вақтимни кетказиб олиб бординг?” деган маънода манга раддия билдирди. Ҳай озгина тортишган бўлдик” [5]

Абдували қори Мирзаев шогирдлари ва тансоқчиси бўлиб хизмат қилган Козим Муродилла раҳбарлигидаги гуруҳ Ўзбекистон президенти Ислом Каримовга қарши суиқасд операциясига 1998 йилда киришадилар. Бу гуруҳ ва унинг яширин мақсади ҳақида Зайниддин Асқаров ҳам, Абдураҳим Пўлатов ҳам, шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳам, Жаҳонгир Муҳаммад ҳам, Муҳаммад Солиҳ ҳам бехабар эдилар. Энди Козим Муродилла раҳбарлигидаги шу яширин гуруҳ фаолиятини ёритишга ўтаман. Бу муҳим ишни ҳам Зайниддин Асқаров интервюси асосида қиламан.


3. 1998-1999: АБДУВАЛИ ҚОРИНИ ҚУТҚАРИШ ОПЕРАЦИЯСИ

3.1. КОЗИМ МУРОДИЛЛА РАҲБАРЛИГИДАГИ ГУРУҲ ФАОЛИЯТИ

1. “Ана энди (1999 йил, А.Ш.) 16 феврал воқеасини агар ясно (аниқ) донама-дона основаниеси (асоси) билан айтиб берадиган бўлсам, ким қилди, қачон қилди, нега қилинди деган масала ҳаммасига ойдинлик чиқади. Солиҳнинг алоқаси бор-йўқлиги, бошқаси, ҳаммаси ўртага 100 фоиз чиқади. Мана ҳозир яхшилаб эшитингда 16 феврал воқеасининг сабаби нимаю, ким қилди. Машҳур олимларимиздан биттаси шайх Абдували қори ака 1995 йил 29 августда ўғирлаб кетилганини биласиз. Буни атрофида юрган хизматчилардан, телеохранителлардан Зокиров, Зоҳид Деҳқонов, Назиров Файзуллолар ëки Казий Муродуллоларга ўхшаган болалар, булар спортсмен телеохранител болалар. Булар бошида домламизни чиқаришимиз керак, топишимиз керак, митинг уюштирайлик деб Андижон жоме масжидларида айтишаяпти, қулоқ солишмаяпти. Ўзлари билган барча ташкилотларга айтишаяпти, қулоқ солишмаяптида охири Москвага бориб, Москвада баъзи бир араб бизнесменлари билан гаплашиб, биз домламизни нима қилиб бўлса ҳам топишимиз керак деган саволни ташлаяпти. Кейин улар айтаяптики, буни ҳал қилиб бергувчи битта гуруҳ бор. Борсанглар, ҳал қилиб беради деяпти. Ким ҳал қилади буни деса, Чеченистонда Ҳаттоб деган машҳур боевик бор. У билан кўришсанглар, маслаҳатинглар ечилади деяпти” [5]

2. “Мана бу Казий Муродулло бошчилигидаги уч кишилик Чеченистонга боришаяпти ўша вақтда. Чеченистонга боришаяпти, Чечен ҳукуматида ўшаларни тавсияси билан Ҳаттоб кутиб олаяпти буларни. Қараса болалар арабчани яхши билади, эътиқодли, тақволи болалар. Бўлиб ҳам Абдували қори аканинг атрофида телеохранител бўлиб юрган болалар. Мақсадинглар нима деяпти. Мақсадимиз Абдували қори акамизни Ўзбекистондан топиб олиш, чиқариб олишлик. Биз биламиз СНБ олиб кетган, лекин давлат тан олмаяпти. Давлат йўқолиб қолди деб гапираяпти. Шуни нима қилиб бўлса ҳам қиламиз. Агар пул билан қутуладиган бўлса, бизга пул беринглар. Бошқа нарса бўлса, бошқа нарса. Шунда Ҳаттоб буларга фикр бераяптики, буни ягона йўли президентни ўлдирасизлар. Президентни портиллатасизлар. Покушение (суиқасд) қиласизларми, самолëтда кетаëтганда стингер (ракетаси) билан уриб ташлайсизларми, президент Ислом Каримов жисмонан йўқ қилинса, Ўзбекистондаги ҳамма ҳолат ҳам йўлга тушиб кетади, йўқолган домланглар ҳам қайтиб келади, Ўзбекистонда ҳеч қанақа уруш-жанжал бўлмайди. Битта одамни ўлдиришлик билан ҳамма ëқ кифоя бўлади деяпти” [5]

3. «Бўлмаса, бунинг учун нима қилишимиз керак? Бунинг учун ҳарбий подготовкадан профессионал даражада ўтишинглар керак деяпти. Булар бор кучини, маҳоратини ташлаб аввалига уч киши, кейин 150 киши бўлаяпти булар. Чеченистонда қатъий лагерда тренировка қилаяпти бу болалар. Ана энди бу чеченлар қаттиқ тренировкадан ўтганларнинг ичидан 10 та профессионал деб Ҳаттоб ўзи танлаб олаяпти. 10 таласига бошлиқ қилиб Казий Муродуллони олаяпти булар. Сан Казий Муродулло сан мана шу 10 таласининг раҳбарисан. Ҳатто Доғистонга Ҳаттоблар ҳужум қилган вақтида ҳам ана шу ҳужумда иккита бригаданинг биттасининг қўмондони қилиб Казий Муродуллони олаяпти. Лақаби Иззат бўлган у ерда. Иззат бошчилигида катта зафарлар бўлаяпти. Бу бола отиш бўйича, қурол тайëрлаш бўйича, заҳар тайëрлаш бўйича, бомба тайëрлаш бўйича ҳамма томонлама ютаяпти профессионал. Мақсад битта қори акани олиб чиқиб олиш. Бошқа мақсад йўқ. Ислом давлат қилиш, у қилиш, бу қилиш, бунақа мақсад йўқ» [5]

4. “Булар энди тренировкадан ниҳоятда мукаммаллашгандан кейин энди булар Ҳаттобдан ажраб чиқиб у ердан энди биз Ўзбекистонга кетдик. Биз Ўзбекистонда шундай қилмоқчимиз. Шунда Ҳаттоб айтаяптики, сизлар ҳозир бориб портлатмоқчимисизлар деяпти. Бу вақтлар 1998 йилнинг воқеалари булар. Биз пўртиллатмоқчимасмиз. Ҳозир биз тайëргарлик қилмоқчимиз. Тайëргарлик қиласизларми, пўртиллатасизларми ман сизларга бир нарсани айтиб қўяй. Ўзбекистон жиҳодий ҳаракати бор, бунинг раҳбари Муҳаммад Тоҳир деяпти, марказий қароргоҳи Қундузда деяпти. Сизлар бу билан алоқага чиқинглар. Улар бошлайдиган жиҳодий ҳаракат билан биргалашиб ҳаракат қилмайдиган бўлсаларинг, бу мақсадинглар ҳам амалга ошмайди, ëки улар сизларга мешат беради ëки сизлар уларга мешат берасизлар деган гапни айтаяпти. Ҳаттобга айтаяптики, биз Тоҳирни эшитганмиз, кўрмаганмиз. У ўзи қачон кирмоқчи Ўзбекистонга? У айтаяптики, шариатга кўра, ислом дини қоидасига кўра аввал етарлича тренировка қилиниши керак, катта куч тўпланиши керак. Кейин оммавий ҳужум ҳолатда ëки партизан усулида Ўзбекистонга бостириб кирилади. Ҳозир ман эртага, бир йилдан кейин киради дея олмайман. Лекин Ўзбекистонга аниқ киради улар. Ўзбекистонга кирган вақтида биз ҳам ëрдамга борамиз деяпти. Лекин ман сизлрни тренировкада тайëрлаб етиштирдим бориб туриб иш қилишинг учун эмас, сизлар ўша жиҳодий гуруҳ билан битта бўлиб маслаҳат қилинглар деяпти. Булар келиб Тоҳирни таниган машҳурлар билан гаплашаяптики, Тоҳирнинг характери қанақа? Биз ҳозир Каримовни тинчитиб юборамиз десак добро берадими? Рози бўладими бўлмайдими? Ҳаммасини сўраяпти. Улар айтаяптики, Тоҳир рухсат бермайди деяпти. Нимага деса, Тоҳирвой буни террор буни отиш эмас, Ўзбекистонга умуман бостириб кириш билан, Ўзбекистон ҳукуматини ўнтариб ташлашлик билан, переворот йўли билан ички ишлар министрлари, СНБ, ҳарбийларни ëки президентларни террор қилиб ташлашлик билан қатъий бир ҳужум билан Ўзбекистонни олмоқчи булар. Унақа кириб туриб банг эттириб қочиб кетиш эмас деяпти. Деса, биз Тоҳирга айтмай турайлик ҳозир. Ҳозир биз тайëргарликни қилаверайлик, вақти келса айтамиз деяпти» [5]

5. «1998 йилда бўлаëтган гаплар булар ҳаммаси. Кейин булар ҳаракатини бошлаяпти. Маблағ ҳам тўплашаяпти. Маблағ асосан бомба тайëрлаш учун бўлмаяпти. Маблағ асосан информацияни сотиб олишлик учун. Булар ўзининг атрофига Бобожонов Улуғбек, Шеров Шерзодга ўхшаган кишиларни топаяпти. Баъзиси президент аппаратида телефонда ишлайдиган кишилар, баъзиси у ерда бу ерда. Булар билан яхши контакт қилган. Яхши болалар, мусулмон болалар. Буларга бўлаëтган вақт президент қачон мажлисга келади, қачон Дўрмон қароргоҳида юради, биз қайси пайт ўлдирсак президентни ўлдира оламиз, фақат шуни ўлдиришлик учун булар ахборот тўплаяпти. Олти ой ахборот тўплаяпти. Ҳар ахборот тўпланганда булар ўтириб мажлис қилаяпти. Казий Муродулло ўтириб қандай қилиб взрыв (портлаш) қилишликни.

Биринчи мажлис шундай бўлаяптики, Каримов кортежда келаëтганда беш-олтита машинаси билан шундай чиқамиз отиб ташлаймиз деяпти. Ахборот берганлар айтаяптики, бу ишинглар нотўғри бўлади, чунки Каримов машинанинг ичида бўлмайди. Машинанинг ўзи қуп-қуруқ бориб келади деяпти. Бу пландан воз кечишаяпти.

Иккинчи КамАЗга машина юклаб Зикир Ҳасанов машинага ўтирадида Дўрмон қароргоҳига бостириб кириб портиллатамиз деяпти булар. Деса, Дўрмонга киргунингизча учта-тўртта пост бор. Битта постдан ўтарсиз, иккита постдан йўлда ҳалок бўласизлар. Каримовни қўриқлаш ниҳоятда кучли деяпти. Буям отмен (бекор) бўлаяпти. Ëки Каримовнинг қизини Лола Каримовани ўғирлаб кетамиз. Каримовга ултиматум қўямиз бизни домламизни чиқариб берасан деб. Булар айтаяптики, Каримов шунақа диктатор зотки, Саддам Ҳусайнга ўхшайди. Куëви келса ҳам отиб ташлайверади. Шунга ўхшаган бу одам. Безполезно бу нарса деяпти. Бўлмаса бинога кирганда Олий Мажлисда пўртиллатиб юборамиз деяпти. Деса, бинога кирган вақтида видео кассеталарга олинади. Мажлис тугагандан кейин икки кундан кейин мажлис бошланди деб эълон қилинади. Аслида мажлис тугаб бўлган бўлади. Мабодо взрыв бўлса ҳам бинонинг ўзи пўртиллаган бўлади. Кирмайди у ерга деяпти. Булар фақат чора излаяпти. Кейин яна бир ахборот тушаяптики, Исроил посолствоси ëки Амеирка посолствосида Каримов мажлис ўтказади. Демак, посолствони урамиз деб туриб булар Исроил посолстволарига, Америка посолстволарига бомба ўрнатиш ҳаракатини чизаяпти. Чизса айтаяптики, келиши аниқку, лекин қачон келишини ҳеч ким билмайди деяпти» [5]

6. «Булар ҳеч йўлини тополмаëтган бир пайтида Бобожонов Улуғбек буларга информация олиб келиб бераяптики, 1998 йил якуний ҳисоботларига биноан Тошкентда катта мажлис бўлмоқчи. Шунда Ислом Каримов нутқ сўзлайди. Уч ярим соат бўлади шу ерда. Ана шу бинони пўртиллатсанг ютасан деяпти. Бу фикр Бобожонов Улуғбекдан чиқаяпти. Ана энди булар зудлик билан тўққиз киши ўзини маҳорати билан селитра, олтингугурт, алюмин пудралар тратил шашкалари билан қўл бола қилиб икки тонна бомба ясаяпти булар. Бомбани ясаб бу числоси (санаси) қачон бўлади деса, 1998 йил ноябрларга тахминан бўлмоқчи. Лекин число (сана)сини бўлишига бир ҳафта қолганда айтаман деб ваъда бераяпти» [5]

ДАВОМИ БОР