Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

(ДАВОМИ 5) ГУЛНОРА КАРИМОВА ТАҚДИРИ (ПАРАГРАФ 21-22)

21. ЎЗБЕКИСТОНДА ПРОКУРАТУРАНИ ТУГАТИШ КЕРАК

Прокуратура ўзбек халқига қарши энг кўп ва оғир жиноятлар қилган ташкилотлардан биридир. Ўзбекистон 1991 йил 1 сентябр куни Мустақилликка эришгандан кейин ҳам у ўз жиноятларини давом қилмоқда. Жумладан Гулнора Каримовага ҳам қарши кўпгина ноқонуний ишларни уюштирди ва уюштиришда давом қилмоқда.

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2017 йил 2 август куни ўтказган видеоселектор йиғилишида прокурорлар ҳақида қуйидаги гапларни айтди.

“Мен ўзи прокурор деган одамни, кечирасизлар-у, жуда ёмон кўраман. Буни очиқча айтяпман. Нимага десангиз, мен район ҳокими бўлганман, вилоят ҳокими бўлганман. Бу ноинсофларнинг ғўддайишини, прокурорча бўлиб, дарров юриши ўзгариб қолишини, одамни менсимаслигини жуда яхши биламан. Вой-буй. Ўзи биринчи ўғри улар. Ҳаммани тағин ўғриликка даъват қилади. Энг катта ўғри улар. Мана бугун янги прокурор қўйдик. 80 фоиз одамни ўзгартириб олдинги тизимдан, олдинги бош прокурор қолдирган ўғрилик тизимидан 20-15 фоиз одамни ажратдик. Файзиев ҳам ўша тизим одами. Ё прокурор ҳалол бўлиб ишлайди, ё умуман прокуратурани йўқ қиламан. Бу одамларнинг бошига бало, прокурор деган бало. Прокурор қачон яхши яшайди? Халқ яхши яшаса. Буларнинг уйларига қаранглар. Тагидаги машиналарига қаранглар. Нима булар атом реактори ихтиро қилаяпдими? Ҳамма нарса билинади. Лекин таниш-билиш билан прокурор бўлиб олган. О-о ғуддаяди. Шунинг учун ман буларни ёмон кўришим эсидан чиқиб кетган эди. Ҳозир мана 80 фоиз ҳалол-пок ишлашга ҳаракат қилаётганлар ишлаябди. Ман ҳаммасини биламан. Арқонни узун қўйиб қўйганман ҳозирча. Бирров тортиб оламиз. Давлат билан ким ҳазиллашади? Ҳеч ким, ҳеч қачон ҳазиллашаолмайди. Ҳеч ким, ҳеч қачон. Халқ. Яна бир марта халқ. Бу гапларни айтиш осон эмас. Лекин ман ҳамма билсин деяпман. Биз учун ҳеч ким авторитет эмас. Битта халқ. Яна бир марта халқ” [44]

Ўзбек зиёлилари олдида катта тарихий вазифа турибди: тарихимизда ва 1991 йилдан кейин прокуратура раҳбарияти ҳамда ходимлари қилган жиноятларни таҳлилий мақолалар, китоблар, ҳужжатли ва бадиий филмлар орқали очиб бермоғи керак. Шу ҳолдагина биз Ўзбекистонда прокуратурани тугатишдек муҳим тадбирни амалга ошира оламиз.

Каримберди ҳожи Тўрамурод ўзининг Фейсбукдаги саҳифасида 2024 йил 19 январ куни “Прокуратура тўғрисида китоб ёздим! (1-қисм)” номли хабарни ёзиб, уни параграфма-параграф чоп қила бошлади [45]. Мен 2024 йил 20 январ куни ушбу китоб матни остига прокуратура ҳақида қуйидаги фикримни постинг кўринишида чоп қилдим.

“Мен 70 йил яшаб, ундан 50 йили давомида инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш билан шуғулланиб, прокуратура ва прокурорлар масаласида қуйидаги хулосаларга келганман.

1. Прокуратура Чор Россиясининг сарқитидир. Совет Иттифоқи даврида ҳам, бугунги кунда Россия демократларининг мағлубиятга учраётгани бош сабаби ҳам прокуратура органларининг жинояткорона фаолиятидир.

2. Прокуратура – қабоҳат уясидир. Энг разил, қабиҳ ишлар прокуратура идорасида йиғилган ЧК, ОГПУ, НКВД, КГБ, Миллий хавфсизлик хизмати, Давлат хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлиги (милиция) ва шунга ўхшаш кучишлатар органлар раҳбарлари иштирокида Бош прокурор раҳбарлигида ва назоратида режалаштирилган ҳамда амалга оширилган. Ҳозир санаб ўтган идораларнинг бирортаси, прокуратурадан бошқаси, бу разил йиғилишларни ўз идорасида деярли ўтказмайди.

3. Ўзбекистонда ўзбек зиёлилари, журналистлар ва блоггерларнинг қамалаётгани ҳамда катта жарималарга тортилаётганинг бош айбдори - прокуратура органларидир.

4. Кимни қанча муддатга қамаш ва қандай жаримага тортиш жазосини прокурорлар белгилайди ва судда қораловчи сифатида бевосита қатнашиб, адолатсиз суд ҳукмини чиқарилишида бош-қош бўлишади.

5. Прокуратура органлари бор экан – Ўзбекистон судлари ва судялари ҳеч қачон эркин бўла олмайдилар ҳамда адолатли ҳукм чиқара олмайдилар.

6. Ватанимизда адолатли жамият қурмоқчи бўлсак, прокуратура органларини тугатишимиз керак. Шунда унинг кўпгина кераксиз ҳамда шафқатсиз ваколатлари тугатилади. Унинг бугунги кундаги айрим керакли ваколатларини, масалан қораловчиликни, Адлия (Адолат) вазирлигига, айрим ваколатларини ижроия ҳокимиятига беришимиз керак.

7. Аввал Ўзбекистон каби Совет Иттифоқи таркибида бўлган Эстония, Литва ва Латвия Мустақилликка эришгач тездан прокуратура органларини тугатди. Бугунги кунда улар энг демократик давлатлар сафидан ўрин олди.

8. Бугунги кунда Ватанимизда асосан тўртта ҳокимият: Президент (ижроия) ҳокимияти, Парламент (қонунчилик) ҳокимияти, Суд ҳокимияти ва Прокуратура (Давлат хавфсизлиги хизмати билан бирга) ҳокимияти фаолият олиб бормоқда.

9. Демократик давлатда тўртинчи ҳокимият – бу оммавий ахборот воситаларидир. Прокуратура ўз ҳокимиятини сақлаб қолиш учун журналистлар, блогерларни қаттиқ тазйиқ қилмоқда, сохта судларни уюштириб катта жарималар солмоқда ва қамамоқда.

10. Ватанимизда Прокуратура органларини тугатсак, халқимиз адолатли суд ҳокимиятига эга бўлади ва оммавий ахборот воситаларининг эркин фаолиятига йўл очамиз.

11. Прокуратура органларини ва прокурорларни ўзгартириб бўлмайди. Шу ерда буюк шоиримиз Алишер Навоийнинг (1441-1501) битта машҳур тўртлигини эслашимиз жуда ўринлидир.

НОКАСУ НОЖИНС АВЛОДИН КИШИ БЎЛСУН ДЕБОН,
ЧЕКМА МЕҲНАТКИМ, ЛАТИФ ЎЛМАС КАСОФАТ ОЛАМИ.
КИМ, КУЧУК БИРЛА ХЎТУККА НЕЧА ҚИЛСАНГ ТАРБИЯТ,
ИТ БЎЛУР, ДАҒИ ЭШАК, БЎЛМАСЛАР АСЛО ОДАМИ. [46, 216-б.]
АЛИШЕР НАВОИЙ» [45]

22. ТАЗЙИҚДАГИ АДВОКАТЛАР

Фото 15. Адвокатнинг суд жараёнларидаги ўрнини кўрсатувчи сурат. [47]

Ушбу параграфда Давлат хавфсмизлик хизмати ва прокуратура раҳбарияти Гулнора Каримованинг адвокатларига нисбатан ноқонуний муносабатлари ҳақида ёзмоқдаман.

2015 йил августда Гулнора Каримова яшаётган вилла ошхонасидаги дастлабки масхарабозлик судида ҳукумат адвокатининг аҳволи ҳақида олтинчи параграфда қуйидагича ёзгандим.

“2019 йилнинг 12 март куни Британияда чиқадиган The Guardian нашрида эълон қилинган интервьюсида Каримованинг қизи Имон онаси устидан 2015 йил августида ошхонада уюштирилган биринчи “маҳкама мажлиси” ҳақида гапирган эди.

Имон Каримовага кўра, судья, прокурорлар ва "қўрққанидан аъзойи бадани титрашдан тўхтамаган ҳукумат адвокати" онаси тутқунликда сақланган вилла ошхонасида бир неча соатлик суд мажлиси ўтказиб, ҳукм чиқарган” [16]

Ошхонада ўтадиган суд давомида бирорта ножуя гап гапириб қўймаслиги учун адвокатни кузатиб келаётган Давлат хавфсизлик хизмати зобити суд бошланиши арафасида машина ичида ёки бошқалар кўрмайдиган жойда адвокатнинг қорни ёки биқинига бир-икита қаттиқ мушт туширади. Шу сабабли адвокат бутун суд давомида еган муштни эслайди ва ушбу масхарабозлик судидан кейин яна муштлар тушиши мумкинлигини ўйлаб беихтиёр қалтираб ўтиради.

Гулнора Каримованинг швейцариялик адвокати Грегуар Манжа ва унга нисбатан Давлат ҳавфсизлик хизмати ҳамда прокуратура раҳбариятининг муносабати ҳақида 9-12- ва 18-параграфларда ёзгандим.

Гулнора Каримова устидан 2020 йилда ўтказилган охирги адолатсиз суд ва унда адвокатларнинг қатнашишига доир айрим фактлар. Бош прокуратуранинг 2019 йил 6 декабр кунги баёнотида Гулнора Каримова устидан ўтказилган судда қатнашган етти нафар адвокатлар ҳақида қуйидагича ёзилган.

“Жиноят иши тергови жараёнида Гулнора Каримованинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ўзи ва яқин қариндошлари томонидан жалб қилинган 7 нафар адвокатлар ҳимоя қилмоқда. Шунингдек, адвокатларнинг барча тергов ҳаракатларида иштироки ва у билан ҳеч қандай чекловларсиз ҳоли учрашиш имконияти таъминланган.” [38]

Аслидачи?

Журналист касбида 30 йилдан ортиқ ишлаётган ва www.uzmetronom.agency сайтининг раҳбари Сергей Ежковнинг фикри. Ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Ҳимояни таъминлашаётганини тасдиқлаш ёки рад этиш имконсиздир. Биринчидан, адвокатларнинг исми шарифини сир сақлашади. Иккинчидан, сўнгги уч йил давомида ушбу даражадаги ишларда иштирок этишга жалб қилинган адвокатлардан ошкор қилмаслик тўғрисида тилхат албатта олинади. Агар сиз уни бузсангиз, (адвокатлик) лисензиянгиздан маҳрум бўласиз ва Жиноят кодексининг 162-моддаси («Давлат сирларини ошкор қилиш”, Ш.А.) билан жазоланасиз. Ҳа, айтмоқчидек, ишларнинг ўзи ҳам «Махфий» деб таснифланади.» [48]

Журналист Алексей Волосевич фикри бундай. Ўзбек тилига мен ўгирдим.

«Иккинчи ўзбек адвокатига келсак, унинг кимлиги ҳозирча номаълум (менимча, у биринчи адвокат деб швейцариялик адвокат Грегуар Манжани назарда тутган, А.Ш.). Аммо шуни эслатиб ўтиш жоизки, агар аксарият мамлакатларда давлат адвокатлари кам таъминланганлар учун бўлса, Ўзбекистонда судланувчиларнинг оилалари томонидан ёлланган ва ҳокимиятдан мустақил бўлган ҳимоячиларни судга қўймаслик учундир.” [49]

Швейцариялик адвокат Грегуар Манжа фикрлари.

“Афтидан, ўзбекистонлик адвокатга (Каримованинг иккинчи адвокати, таҳририят) бу тинглов ҳақида фақат бугун айтишган”, - деди Манжа. “Икки ҳафта олдин юборган расмий сўровимга қарамай, менга рухсат беришмади”. [49]

“Грегуар Манжага кўра¸ Гулнора Каримова устидан олиб борилган тергов ва суд жараëнида адвокатларнинг ўз ишини мустақил амалга оширишига имкон берилмаган.

- Гулнора Каримовага тайинланган ўзбек адвокатлари бирин-кетин ғойиб бўлди¸ сўнгги ҳукм ҳам ëпиқ эшиклар ортида ўқилди. Ўзбекистон ҳукумати бу билан мижозимга қарши кейинги 6 йил давомида қилинаëтган ишларнинг бари ўз табиатига кўра ноқонуний ва қабул қилиб бўлмайдиган эканини очиқ намойиш қилди¸ - деди швейцариялик адвокат.

2020 йил 18 март кунги суд ҳукми бўйича Озодликка берган шарҳида Манжа Ўзбекистон ҳукуматининг Каримова манфаатларини ҳимоя қилаëтган швейцариялик адвокатлар гуруҳи¸ шахсан ўзининг мамлакатга киришини тақиқлаганини эслатиб ўтди.

Манжа таъкидича, бундай тақиқ билан ҳукумат ўз ваколатларини суиистеъмол қилиб, Гулнора Каримовани рисоладагидай ҳимоя ҳуқуқидан маҳрум қилган.” [16]

Журналист Аликсей Волосевич фикрлари.

“Адвокатлар билан бўлган иш янада қизиқроқ эди.

2020 йил 8 январ куни Гулнора Каримова ва унинг шериклари жиноий фаолиятига оид «янги очилган” фактлар бўйича суд мажлислари бошланганидан сўнг, Каримованинг швейцариялик адвокати Грегуар Манжа (адвокатлик этикасини бузганлик баҳонасида Ўзбекистон раҳбарияти уни мамлакатга киришини тақиқлаганди) хабар берди: унинг адвокатларидан бири расмий босимлар туфайли 2019 йил охирида судланувчи мижози манфаатларини ҳимоя қилишдан воз кечди, иккинчиси эса суд жараёни бошланишидан олдин Тошкентни тарк этиб, хизмат сафарига кетди. “Адвокатларсиз, ҳимоясиз бу «суд жараёни» эмас. Аниқроғи бу ҳокимиятни суиитеъмол қилиш бўлиши мумкин», деб ёзди Манжа суд бошланган куни.

(2020 йил) 8 январ куни Имон Каримова саҳифасида қуйидаги ҳабар пайдо бўлди: оила томонидан адвокатлар ёлланганди, лекин беш адвокатни ошкор қилмаслик тўғрисидаги ҳужжатга имзо чекишга мажбур қилишди. Шу тариқа ҳимоя қилиш учун ҳужжатларни тўплаш мақсадида ҳокимият босқичларига аризалар беришга рухсат бермай улар имкониятларини чеклашди. Икки нафар адвокатга, агар улар жуда фаол бўлсалар адвокатлик лисензиясидан маҳрум бўлишлари ҳақида “шама” қилишди, яна бир адвокат эса мижоз ортида терговчилар билан ҳамкорлик қилиб, манфаатдор томонларга барча учрашувларнинг энг майда тафсилотларигача айтиб берган. Буларнинг барчаси сабабли Гулнора Каримова ушбу ҳимоячилардан воз кечишга мажбур бўлди, чунки улар фойдадан кўра кўпроқ зарар келтириши аниқ эди.

Хуллас, 2020 йил 19 март куни ҳукм чиқарилганидан кейин Ўзбекистон Адлия вазирлиги тергов жараёнида Гулнора Каримованинг ҳуқуқ ҳамда қонуний манфаатларини унинг ва унинг яқин қариндошлари жалб қилган етти нафар адвокат ҳимоя қилгани ҳақида хабар берди. Бундан ташқари, адвокатлар барча тергов ҳаракатларида иштирок этиш ва у билан ҳеч қандай чекловларсиз ёлғиз учрашиш имконияти таъминланди. Афсуски, Адлия вазирлиги, шунингдек Бош прокуратуранинг даъволари заррача ишончга лойиқ эмас.” [34]

23. 2020: СОХТА СУД

ДАВОМИ БОР