Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 47.3-47.6)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

47.3. 1992: МИШ-МИШЛАР ВА УНИНГ ҲИМОЯСИГА УЮШТИРГАН ТАДБИРИМИЗ

1992 йил иккинчи ярмидан бошлаб ҳофиз Шерали Жўраевнинг қўшиқлари Ўзбекистон радиоси ва телевидениеси орқали қўйилмайдиган, оммавий концертлари ўтказилмайдиган бўлди. Бунга қўшимча равишда халқ орасида айрим нобоп шахслар 46.2-параграфда ёзганимдек: «Шерали Жўраев Ислом Каримов билан бирга Саудия Арабистонига борганидаги ибодат ҳақида у дебди, бу дебди. Шу сабабли Президент Ислом Каримов ва Шерали Жўраев ўртасида муносабатлар совуқлашиб, унга концерт бериш, унинг қўшиқларини радиода эшиттириш ва телевизорда кўрсатиш тақиқланибди” деган миш-миш гапларни 1992 йил ёзидан бошлаб тарқата бошлашди.

Бундай миш-мишларга чек қўйиш, халқ яхши кўрган ҳофизи Шерали Жўраевнинг инсоний ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва концертларига йўл очиб бериш учун 1992 йил ёзида мен Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов номига Мурожаатнома тайёрладим. Шу Мурожаатнома матнини келтирай.

“ Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовга
нусхаси Ўзбекистон Республикаси Телевидениеси раҳбариятига
нусхаси Ўзбекистон Республикаси Радиоэшиттириш раҳбариятига

Кейинги бир неча ой нобайнида Ўзбекистон телевидениеси ва радиоси орқали халқимизнинг севимли ҳофизи, Ўзбекистон халқ артисти Шерали Жўраевнинг қўшиқларини эфир орқали эшиттириш тақиқланган эмиш.

Ўзбекистон Республикаси Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг аъзоси эканлигини ва БМТ 1948 йил 10 декабрида қабул қилган Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясига ҳурматли Президентимиз Ислом Абдуғаниевич Каримов имзо қўйганлигини ҳисобга олиб, Ўзбекистон Республикаси фуқароси, Ўзбекистон халқ артисти Шерали Жўраевнинг инсон ҳуқуқлари камситилаётганлиги, поймол қилинаётганлигини Сизларга маълум қилмоқчимиз. Ушбу Декларациянинг 19- ва 27-моддаларида қуйидаги сўзлар ёзилган.

“19-модда. Ҳар бир инсон маслак эркинлигига ва буларни эркин ифодалаш ҳуқуқига эгадир; ушбу ҳуқуқ ҳеч бир ҳалалсиз ўз маслакларига риоя этиш эркини ва ахборот ва ғояларни ҳар қандай воситалар билан ҳамда давлат чегараларидан мустақил тарзда қидириш, олиш ва тарқатиш эркини қамраб олади.” ([294, 14-б.])

“27-модда. 1. Ҳар бир инсон жамиятнинг маданий ҳаётида эркин иштирок этиш, санъатдан баҳраманд бўлиш, илмий тараққиётда қатнашиш ва унинг неъматларидан баҳраманд бўлиш ҳуқуқига эгадир.” ([294, 16-б.])

Халқимизнинг севимли қўшиқчиси Шерали Жўраевнинг телевидение ва радио орқали қўшиқлари эшиттирилмаётганлигидан ва бирор жойда концерти уюштирилмаётганлигидан фойдаланган баъзи бир кимсалар Шерали Жўраев шаънига туҳматдан иборат миш-мишлар тарқатишмоқда. Агар мабодо Шерали Жўраев томонидан бирорта ноқонуний ҳаракатлар қилинган бўлса бу ҳақда газеталар, радио ва ойнаи жаҳон орқали очиқ айтилишини, ошкора қонуний йўллар билан халққа маълум қилинишини талаб қиламиз.

Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 11-моддасида қуйидагича ёзилган.

“11-модда. 1. Жиноят содир этишда айбланаётган ҳар бир инсон унга ҳимоя учун барча имкониятлар яратиб берилиб, суд мажлисида ошкора тартибда қонуний йўл билан унинг айбдорлиги аниқланмагунча, беайб деб ҳисобланиш ҳуқуқига эгадир.” ([294, 12-13-б.])

Юқорида айтилган Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон декларацияси талабларига асосан, Мустақил Ўзбекистонимиз фуқароси бўлмиш Ўзбекистон Х А Л Қ артисти, Ўзбекистон Республикаси Алишер Навоий номли Давлат мукофотининг совриндори Шерали Жўраевни н о ҳ а қ т а з й и қ қилишни зудлик билан тўхтатишни, халқимиз севиб тинглайдиган унинг қўшиқларини телевидение ва радио орқали эшиттирилишини т а л а б қ и л а м и з.

Ҳурмат ва эҳтиром билан Ўзбекистон Республикаси фуқаролари:
1. Аҳмаджонов Шуҳрат имзо.
2. . . . имзолар.”

Мен 1989-1990 йилларда Ўзбекистон «Бирлик» халқ ҳаракати (БХХ) Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг биринчи ўринбосари, 1991 йил 1 августдан 1993 йил октябргача «Эрк» демократик партияси (ЭДП) Тошкент шаҳар ташкилотининг иккинчи котиби, Мирзо Улуғбек туман ташкилотининг биринчи котиби бўлиб ишлаганман.

Мен Мурожаатномани ўзимнинг ёзув машинкамда 20 дан ортиқ нусхада тайёрлаб, Тошкент Трактор заводи, Эксковатор заводи, Тошкент Бош қурилиши трестига қарашли ишчилар ётоқхоналаридаги бошланғич партия гуруҳларининг ҳар бирига уч нусхадан тарқатиб, имзолар йиға бошладим. Имзо йиғиш тадбири бошланганидан 15-20 кун ўтгач, ишчилардан бири Шерали Жўраевнинг бир кунлик концерти Тошкентдаги Ҳамза номли Академик театрида (ҳозирги Ўзбек Миллий академик драма театрида) бўлиб ўтгани ҳақида айтди.

Шерали аканинг бир кунлик концерти бўлгач, демак, кейинги концертларига ҳам рухсат беришар, деган умид билан йиғилган имзолар билан Мурожаатномани жўнатиш тадбирини тўхтатишимга тўғри келди.

Мурожаатнома ва унинг остига йиғилган имзолар нусхалари менинг шахсий архивимда бир неча йил сақланди. Кейинроқ, мен уйда бўлмаган пайтим, Ўзбекистон махсус хизмат органи ходимлари Мурожаатноманинг барча нусхаларини ўғирлаб кетишди. Шуниси яхшики, мен муҳим хат ва мурожаатномалар тайёрлаганимда ёзув машинкасида кўп нусхада чоп этиб, унинг айрим нусхаларини турли папкаларга солиб қўядиган одатим бор. Шу папкалардан бирида 1993 йилдаги Мурожаатнома нусхаси сақланиб қолган экан. Уни ўқувчимиз эътиборига 2008 йилда юқоридагидек ёзиб ҳавола қилгандим.

Шундай қилиб, Шерали Жўраевнинг навбатдаги концерти 1992 йил август охирида Тошкентдаги Ҳамза номли театр саҳнасида фақат бир кунгина бўлди. Ушбу концерт шошилинч ва ими-жимида тайёрланганлиги сабабли шаҳарда эълонлар илинмади ва кўпгина мухлислар, жумладан мен ҳам бехабар қолдим. Шундай бўлсада Ҳамза театридаги ўринлар мухлислар билан тўлганди. Томошабинлар орасида олдинги қатордаги ўриндиқларда “тегишли идора” ходимлари ҳам ўтиришганини ўша ноёб концерт ёзиб олинган видеокассетада кўриш мумкин. Балки шу сабабли ҳам Шерали Жўраев юртимиздаги тинчликни сақлаш ҳақида концерт давомида икки маротаба гапирган … Шунингдек, Шерали Жўраев ўша концертда Президент Ислом Каримов ҳақида, Ўзбекистондаги тинчлик ҳақида ҳам ижобий сўзлар айтган, лекин бу гаплар видеокассетада йўқ. 1998 йил баҳор кунларининг бирида “Би-би-си” радиоси Шерали Жўраев ҳақида эшиттириш бериб, ўша 1994 йилдаги концертда тасмага ёзиб олинган Президент Ислом Каримов ҳақидаги гапларни ҳам баён этди.

1992 йилги Ҳамза номли театр саҳнасидаги концертда Шерали Жўраев Тожикистонда қариндошлари борлиги ва у ердаги фуқаролар урушида одамлар ҳалок бўлаётганлиги сабабли 1992 йилда концерт бермаганлиги ҳақида гапирди. Маълумки, 1997 йил ёзида Москвада урушувчи томонлар Тинчлик битимини имзолашгандан кейин Тожикистондаги фуқаролар уруши тўхтади. Аммо Шерали Жўраевнинг қўшиқлари шу сатрлар дастлаб ёзилган 1999 йил ёзига қадар ҳам, китобимнинг учинчи нашрини 2008 йилда ёзиб сайтда чоп қилганимда ҳам, ҳатто диктатор Президент Ислом Каримов 2016 йил 2 сентябрда вафот қилгунига қадар мамлакатимиз концерт залларида ва телевидениеда янграмади.

Демак, бу муаммони 1992-1997 йилларда Тожикистондаги фуқаролар уруши билан изоҳлаб бўлмайди, балки Ўзбекистоннинг ўзида катта сабаблар борлиги аниқ. Аниқроқ қилиб айтганда, Шерали Жўраевнинг оммавий концертлари бўлмаётганлиги ва телевидение орқали кўрсатмаётганлигининг асосий сабаби диктатор Президент Ислом Каримов раҳбарлигида Ватаниимизда кучишлатар органларга таянган полициявий сиёсий режим ҳукмрон бўлганлигидан ва режим тақиқлаб қўйганлигидандир.

47.4. 1992 ЙИЛДАГИ КОНЦЕРТ.
ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “ДАМЛАРИМ ЎТДИ” ҚЎШИҒИ


Фото 63. Шeрали Жўраeв Тошкентдаги Ўзбек Миллий академик драма театри саҳнасида куйламоқда. 1992 йил август. [295]

Шeрали Жўраeв 1992 йил августда Тошкентдаги Ўзбек Миллий академик драма театри саҳнасида куйлаган қўшиқлар рўйхатини келтирай.

1. Онагинам. Ҳалима Худойбердиева шеъри, Шерали Жўраев мусиқаси.
2. Баҳор айёми. Бобур ғазали. Шерали Жўраев мусиқаси.
3. Ўлтирур. Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси.
4. Муқаддас аёл. Ҳалима Худойбердиева шеъри, Шерали Жўраев мусиқаси.
5. Дамларим ўтди. Шерали Жўраев қўшиғи.
6. Нозик. Увайсий ғазали. Шерали Жўраев мусиқаси.
7. Она Туркистон. Шерали Жўраев қўшиғи.
8. Шакарони Мозандарон. Ҳофиз Шерозий ва Ирадж-Мирзо шеъри. Шерали Жўраев мусиқаси.
9. Ёноғи қизил. Шерали Жўраев мусиқаси.
10. Куйдим. Сирожиддин Саидов шеъри. Шерали Жўраев мусиқаси.
11. Оппоқ ойим. Шерали Жўраев қўшиғи.
12. Зeбо эмас. Алишер Навоий ғазали. Шерали Жўраев мусиқаси.
13. Буйинга муносиб. Шерали Жўраев қўшиғи.
14. Қайга борурсан. Шерали Жўраев қўшиғи.
15. Ошиқма ой тўлгунча. Шерали Жўраев қўшиғи. [295]

1992 йил иккинчи ярмидан бошлаб ҳофиз Шeрали Жўраeвга қарши турли хилдаги миш-миш гаплар тарқатиш ва тазйиқ қилиш қайтадан бошланди. Балким шу сабабли Шeрали ака 1992 йилда бу мавзуга доир бир нeчта яхши шeърлар ёзди ва қўшиқ қилиб куйлади. Шулардан бирини – “Дамларим ўтди” қўшиқ матнини кeлтириб ўтай.

Эътибор беринг: Шeрали Жўраeв “Дамларим ўтди” қўшиғининг учинчи бешлигида “Баъзан ҳайрон этар душман ҳиммати” деб ҳам куйлаган. Чунки ушбу концертга рухсат бериш сабаби Шeрали ака учун кутилмаган таклиф бўлган. Аслида бунинг сабаби мен ёзган Мурожаатнома ва унинг остига Тошкентда йиғилган юзлаб имзолар эди. Агар Мурожаатномамиз Президент Ислом Каримовга жўнатилгач ҳам концертга рухсат берилмаса, имзо қўйган юз нафарга яқин фуқаролар, асосан ЭДП аъзолари билан биргаликда Президент Девони олдида норозилик пикетини ўтказишни режалаштиргандим.

Шeрали ЖЎРАЕВ қўшиғи

ДАМЛАРИМ ЎТДИ

Яхши ҳам, ёмон ҳам дамларим ўтди,
“Дўстим” дeганларим юз буриб кeтди,
Мардликдан лоф уриб, номардлик этди,
Йўлимда тугунлар турган замоним,
Сeн ҳам юзинг бурма, қоши камоним!

Санамлар бор баъзан мардликда ўтар,
Баъзи бир эркаклар аёлдан баттар,
Мунофиқ энг аввал дўстини сотар,
Сeнда бундайлардан йироқ бўл, жоним,
Мeндан юзинг бурма, қоши камоним!

Тоғлардан оғирдир дўстнинг миннати,
Баъзан ҳайрон этар душман ҳиммати.
Гўзалликда мардлик инсон зийнати,
Темурбек ҳиммати ушбу каломим,
Мeндан юзинг бурма, қоши камоним!

(Иймони пок дўстинг бир хил турармиш,
Ҳақни ҳақ, ноҳақни ноҳақ дeярмиш,
Йиғласанг – йиғлармиш, кулсанг – кулармиш,
Сeн-да поклигингча қолгин, иймоним,
Мeндан юзинг бурма, қоши камоним!)

Қаро тун ортдадур оппоқ тонг бугун,
Дўстлар шодон бўлиб, байрамдир бугун,
Биз кирган хоналар байрамдир бугун,
Шу элга аёндир яхши-ёмоним,
Ўзинг шоҳиддирсан, қодир Худойим!
Мeндан юзинг бурма, қоши камоним! [26, 22-б.] [295]

47.5. 1993: РУСТАМ УСМОНОВ БИЛАН БОҒЛИҚ МИШ-МИШ


Фото 64. “Рустамбанк” раҳбари Рустам Усмонов (1948). Москва, 2018 йил январ. [296]

Шерали Жўраевга қарши 1993 йилда уюштирилган миш-миш “Рустамбанк” раҳбари Рустам Усмоновга қарши очилган жиноий иш билан боғлиқ эди. Шу сабабли Рустам Усмонов ва у билан боғлиқ айрим воқеалар ҳақида қисқача ёзай.

Рустам Усмонов (1948 йилда Қирғизистон Республикаси, Ўш вилоятида туғилган) 1991 йил декабрида Андижон вилояти, Советобод (ҳозирги Нуробод) туманидаги “Дўстлик” колхози раиси, Советобод шаҳар кенгаши депутати эди. Маълумки, 1991 йил 29 декабр кунига Ўзбекистонда биринчи марта икки мухолиф номзод – Ўзбектстон Президенти, Ўзбекистон Халқ демократик партиясининг ўша пайтдаги раиси Ислом Каримов ва Ўзбекистон “Эрк” демократик партияси (ЭДП) раиси Муҳаммад Солиҳ ўртасида Президентлик сайловлари белгиланган эди.

Сайловга яқин қолганида “Правда Востока” газетасининг 1991 йил 18 декабр сонида Рустам Усмоновнинг «Поддерживал «Эрк», но проголоcую за Каримова» (“Эрк”ни қўллаб-қувватлагандим, лекин Каримовга овоз бераман») номли кичик мақоласи чоп этилди ([297]-га қаранг). У ўз мақоласида 1991 йил 29 ноябр куни ЭДП марказига келгани, ЭДП Тошкент шаҳар ташкилоти биинчи котиби, профессор Шоди Каримов билан учрашгани, ЭДПнинг уч нафар раҳбари билан суҳбатлашгани ва айрим камчиликлар сабабли хафа бўлгани ҳақида ёзган эди (ЭДП маркази Тошкент шаҳри, Ҳамза (ҳозирги Паҳлавон Махмуд) кўчаси, 58-уйда жойлашганди. 1994 йилдан бу уйда Ўзбекистон Бош прокуратураси жойлашган). У мақоласини қуйидаги сўзлар билан тугатганди. Рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Менинг кайфиятим бирданига бузилди. Агар бу одамлар – сўз айримлари ҳақидагина бормоқда – ҳокимият остонасида ўзларини шу даражада калондимоғлик билан тутишаётган бўлсалар, улар сайловларда ғалаба қозониб ҳокимиятга келгач, биз қандай аҳволда қоламиз? Ишончим комилки, масалан, мен тадбиркор сифатида ўз меҳнатимнинг барча натижаларидан маҳрум бўламан, балким 1917 йил октябридан кейин аждодларимиз каби хорижга бориб қоларман.

Йўқ, мен бундай қисматни хоҳламайман.

Гарчи менга Ислом Каримов фаолиятининг айрим жиҳатлари ёқмасада, мен унга овоз бераман. Ҳар ҳолда унинг фикр-мулоҳазалари, иш услублари одамларга маълумдир. Унинг фаолиятини башорат қилиш мумкин.

Келинглар, таваккал қилмайлик. Ўз овозларимизни Ислом Каримовга берайлик. Унга бозорга ўтишда янада дадилроқ иш қилишини тилайлик.” [297]

Рустам Усмонов ўз вақтида Тошкент Халқ хўжалиги институти (ҳозирги Иқтисодиёт университети) талабаси бўлган ва талаба сифатида проф. Шоди Каримовга имтиҳон топширган. Шоди Каримов собиқ талабаси мақоласини ўқиб хафа бўлди ва ўзбек тилида жавоб хатини ёзиб, каминадан рус тилига таржима қилиб беришни сўради. Мен уни таржима қилдим. Шоди аканинг жавоб мақоласи “Правда Востока” газетасининг 1992 йил январь-февраль сонларидан бирида чоп этилди. Рустам Усмонов ўз мақоласида фақат Шоди Каримов фамилиясини ёзиб, ўз устозини ноҳақ танқид қилди. Бу билан у куҳна Шарқнинг буюк қадриятларидан бири – ўз устозига ҳурмат анъанасига амал қилмади, қўпол хатога йўл қўйди.

Ўзбекистон оммавий ахборот воситаларида асосан Ислом Каримов номзоди учун ташвиқот олиб борилиши, Рустам Усмоновдек лаганбардорларнинг ғаразли, нохолис мақолалари, сайлов куни сайлов қонунларининг қўпол равишда бузилиши туфайли 1991 йил 29 декабр кунги сайловларда Тошкентдаги рус забонли аҳоли асосан Ислом Каримов учун овоз берди. Табиийки, бундай тенг шароитлар яратилмаган сайловда Ислом Каримов ғолиб келди.

Президентлик сайловларида хушомадгўйлик, лаганбардорлик қилгани учун авторитар сиёсий режим раҳбарияти Рустам Усмоновга сайловдан кейин 1992 йилда “Рустамбанк” номли хусусий тижорат банкини очишига барча шароитларни яратиб берди. Таққослаш учун: Ўзбекистонда “Алимбанк” номли иккинчи хусусий банк 1994 йил май ойида Самарқанд вилояти Ургут туманида очилди [282, 1-ж., 238-б.]

Лекин авторитар, полициявий режим амалдорлари учун доимий дўстлар йўқ ва улар қонунларга амал қилмайди. Уларга режим учун муҳимроқ бўлган манфаатлар устивордир. Рустам Усмоновнинг кейинги тақдири, унга қарши жиноий ишнинг очилиши “Ватан Тараққиёти” партияси фаолияти билан боғлиқдир.

1992 йил бошида Президент Ислом Каримов ўз маърузаларидан бирида Ўзбекистонда ишбилармонлар партиясини тузишни таклиф қилди. Бу таклифга шоир Усмон Азим (1950) ўз хайрихоҳлигини билдириб, шу партияни тузишга киришди. Усмон Азим 1988 йил 11 ноябр куни ҳофиз ва шоир Дадахон Ҳасан уйида “Бирлик” халқ ҳаракатига асос солган 18 кишидан биридир, 11 кишилик Ташаббус гуруҳи сафида бўлган эди.

“Ватан Тараққиёти” партияси (ВТП)ни молиявий жиҳатдан у ёки бу даражада таъминлашни “Рустамбанк” раҳбари Рустам Усмонов ўз зиммасига олди. Натижада 1992 йил 24 май куни Тошкентда ВТПнинг таъсис қурултойи бўлиб ўтди. Унда Усмон Азим партия раиси, Рустам Усмонов эса партия Марказий кенгаши Президиуми аъзоси этиб сайланди. ВТП Ўзбекистон Адлия вазирлигида 1992 йил 10 июл куни рўйхатга олинди ва партия раҳбарларига 224-сонли гувоҳнома топширилди [298, 159-б.].

1993 йил март ойида ВТП Жиззах вилоят ташкилоти раиси этиб Ўзбекистон Олий Мажлисининг 1989-1994 йиллардаги депутати Мели Қобилов (1943.20.05) сайланди. У 1992 йил март ойида Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари жамияти Жиззах вилоят ташкилоти раиси этиб сайланди ва бу соҳада ҳам яхши фаолият олиб борди. Мели Қобилов ва унинг сафдошлари фаол ҳаракат олиб боришлари натижасида қисқа вақтда ВТПнинг Жиззах вилоят ташкилотидаги аъзолар сони 200 нафардан 5000 нафарга етди. Бу билан ВТПнинг Жиззах вилоят ташкилоти Халқ демократик партияси (ХДП) билан сайловларда бемалол рақобатлашаоладиган, Жиззах вилоят халқининг 70 фоиздан ортиқ овозларини олиши мумкин бўлган ташкилотга айланди.

Ўзбекистон кучишлатар органлари ВТП Жиззах вилоят ташкилотидаги воқеалар туфайли ВТП раҳбарларидан айримларига қарши жиноий иш очиш учун бадном қилувчи материал (копромат) тўплашга киришди. Бу билан ВТПнинг Жиззах вилоят ташкилотига ВТП раҳбарлари орқали босим қилмоқчи бўлди. Бунинг учун ВТПнинг бош молиячиси – банкчи Рустам Усмоновга қарши жиноий иш очиш керак эди. Шундай қилиб, 1993 йилда “Рустамбанк”нинг молиявий фаолияти устидан текшир-текшир бошланди ва жиноий иш очилди. [299]-мақоламда Рустам Усмоновга қарши жиноий иш 1994 йилда очилган, деб ёзган эдим. Ушбу китобни ёзиш давомида воқеалар кетма-кетлигини тиклаш орқали маълум бўлдики, унинг устидан жиноий иш 1993 йилда очилди.

Мели Қобиловнинг кейинги тақдири ҳақида қисқача маълумот. 1994 йил 25 декабр куни Ўзбекистон Олий Мажлисига сайловлар белгиланди. Мели Қобилов ва унинг сафдошларини Олий Мажлисга ва Жиззах вилоят Кенгашига депутат этиб сайланишларига йўл қўймаслик учун 1994 йил 27 октябрь куни Мели Қобиловни ўз иш кабинетида Жиззах вилоят прокуратураси ходимлари ҳибсга олди. Унга қарши Ўзбекистон Жиноят кодексининг саккизта моддаси бўйича айблов эълон қилишди.

Суд 1995 йил 1 августдан 1996 йил 12 февралгача давом этди. Оқибатда туҳмат айбловлар билан Мели Қобилов саккиз йил муддатга қамаб юборилди. У саккиз йил қамоқда ўтириб, 2002 йил 8 октябр куни озодликка чиқди. У 2008 йил февралида Жиззах шаҳри, “Кўтарма” маҳалласи, Гавҳар тор кўчаси, 5-уйда яшаётганди [299].

Рустам Усмоновнинг кейинги тақдири ҳақида икки оғиз сўз. Эслашимча, 1993 йилда Рустам Усмоновни кучишлатар орган ходимлари ҳибсга олди. Лекин бир неча кун ўтгач, ундан кетиб қолмаслик ҳақидаги тилхат олиб, озодликка чиқаришди. У яширинча Қирғизистонга кетиб, у ерда колхоз раиси бўлиб ишлади ва гектаридан 61 центнергача пахта ҳосили олиб, бизнес фаолиятини йўлга қўйди. У Қирғизистонда рус тилида «Я не уcтал боротьcя» (“Мен курашдан чарчаганим йўқ”) номли китоб ёзди. Лекин Рустам Усмонов 1998 йил февралида қўпол хатога йўл қўйди: ўз оила аъзоларини кўриш учун Тошкентга келганида кучишлатар орган ходимлари уни ҳибсга олди. Кейинроқ Андижон вилоят суди уни 14 йилга қамаш ҳақида ҳукм чиқарди. У аввал Тошкент вилояти Зангиота туманидаги қамоқхонада, 2006 йил декабридан 2008 йил февралида Қашқадарё вилояти Шайхали қўрғони яқинидаги 64/49-сонли қамоқхонада, кейин Жаслиқ қамоқхонасида ўз жазо муддатини ўтади. Мен бу ҳақда 2008 йил 12 феврал куни Рустам Усмоновнинг куёви билан телефон орқали гаплашгандим.

Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ва Олий Мажлис Сенати 1998-2007 йиллар давомида бир неча марта Авф этиш ҳақидаги қарорлар чиқарди. Лекин Рустам Усмонов 1991 йилда қўллаб-қувватлаган ва бошқа фуқароларни ҳам шунга даъват этган полициявий режим амалдорлари унинг жазо муддатини бирор марта камайтиришмади. Ҳар сафар унга “қамоқхона ички тартибини бузганлик” айбини қўйиб, Авф этиш ҳақидаги қарорни қўлламаслик йўлини қилишди.

Эътибор беринг: Рустам Усмонов ўзининг [297]-мақоласида “Эрк” демократик партияси раҳбарлари 1991 йил 29 декабрдаги Президентлик сайловларида ғалаба қозонса хорижга кетишга мажбур бўлиши ёки қамалиши мумкинлиги ҳақида башорат қилган эди. Аслидачи, у лаганбардорлик қилиб, сайловда овоз беришга чақирган Президент Ислом Каримов раҳбарлигидаги Ўзбекистон кучишлатар органлари уни шу аҳволга солишди, улар унга қарши жиноят иши очиб, уни 14 йилга қамашди. Режим ҳатто авф этишга ҳам йўл бермади. Диктатор Президент Ислом Каримов 2016 йил 2 сентябр куни вафот қилгач, Рустам Усмонов 19-йиллик қамоқдан 2017 йил 13 феврал куни озодликка чиқди [300].

Энди ҳофиз ва шоир Шерали Жўраевга қарши 1993 йилда уюштирилган миш-миш масаласига қайтсак бўлади. Мен 1991-1993 йилларда “Эрк” демократик партияси (ЭДП) Тошкент шаҳар ташкилотининг иккинчи котиби, Мирзо Улуғбек туман ташкилотининг биринчи котиби дим. Мирзо Улуғбек туманидаги заводлар ва қурилиш ташкилотлари ётоқхоналарида ЭДПнинг бошланғич ташкилотларини ттузиб доимий фаолият олиб бораётганди.

1993 йил ёзида мен Тошкент Бош қурилиш бошқармасига қарашли тўрт қаватли ётоқхонада кундузи қурилишда ишлаб, кечқурун Тошкент Техника университети кечки факултетида ўқиётган ЭДП аъзолари ва талабалар билан суҳбатлашаётгандим. (Ушбу ётоқхона Тошкент шаҳри, Пушкин кўчаси, -уйда жойлашганди. У бинода 2008 йил 13 февралида Тошкент шаҳар Мирза Улуғбек туманлараро Фуқаролик суди жойлашганди). Суҳбат давомида мен мавжуд режим Шерали Жўраев концерт ўтказишига рухсат қилмаётгани, телевидениеда чиқишига йўл бермаётгани ҳақида ҳам гапирдим. Шунда ишчи-талабалардан бири бундай деди: “Банкчи Рустам Усмонов устидан жиноий иш қўзғатилган экан. Шерали Жўраевнинг Рустам Усмонов билан алоқалари бор экан. Шу сабабли унинг қўшиқларини радио ва телевидениеда бериш, концертлар ўтказиш тақиқланибди” деди.

Мен у йигитдан бу гапни қаердан олгани ҳақида сўрадим. Ишчи-талаба йигит бировдан эшитганини айтди. Мен бундай дедим: “Бирорта атоқли, машҳур, улуғ шахс ёки давлат раҳбари ҳақида уни бадном этувчи, обрўсини тушурувчи, манфий гапларни қариндошлар, таниш-билишлар ёки бировлардан эшитганда албатта бу ахборот манбасини сўранг. Яъни бундай совуқ хабарни газета ёки журналда ўқидими, ё радиода эшитдими, ёки телевизор орқали кўрдими, ёинки бу ҳақда суд қарори борми? Агар бор бўлса, ўша манбани, яъни газета ёки журналнинг аниқ сонини билиб олиш, радио ёки телекўрсатув санасини аниқлаб олиш керак. Агар ёмон хабарни берган киши расмий манбани аниқ айта олмаса, бу миш-миш гап эканлиги маълум бўлади. Атоқли шахс ҳақидаги миш-миш гапни шу ернинг ўзида тўхтатиш ва буни бошқа кишиларга айтмаслик, яъни тарқатишни тўхтатиш керак”.

Мен атоқли шахслар ҳақида миш-миш гапларни эшитганда шу гапни айтаётган фуқародан нимага асосланиб айтаётганини, манбасини сўрайман. Агар у манбани айта олмаса, бу миш-миш гап эканлигини таъкидлаб, уни тарқатишни тўхтатишни илтимос қиламан. Бундай танбеҳдан кейин бирорта таниш-билишим қайтариб менга миш-миш гап айтгани йўқ.

Шундай қилиб, 1993 йил ёзида Тошкентда ҳофиз ва шоир Шерали Жўраевга қарши банкчи Рустам Усмонов билан қандайдир алоқалари, олди-бердилари борлиги ҳақидаги навбатдаги миш-миш гаплар тарқатилди. 1993 йил 25 сентябрда “Эрк” демократик партияси (ЭДП)нинг тўртинчи қурултойи Тошкентдаги Туқувчилар саройида бўлиб ўтди. Ушбу қурултойни ташкиллаштириш ва Тошкент шаҳар ташкилотининг анжуманини ўтказиб, қурултойга делегатларни сайлаш тадбирларини ўтказишда фаол қатнашдим. Лекин Қурултой нодемократик руҳда, қупол бузилишлар билан ўтди. Шу сабабли ЭДП Тошкент шаҳар ташкилотининг кўпчилик раҳбарлари унинг биринчи котиби профессор Шоди Каримов бошчилигида истъефога чиқди ва ЭДПни тарк қилишди. Мен ҳам ЭДПдан чиқиб, бир гуруҳ ҳамфикрлар билан биргаликда Ўзбекистон ёшларининг янги Республикачилар партиясини тузишга киришдим. ЎРП Устави лойиҳасини ёздим, Ватанимиздаги вилоятлардан саккизтасига бориб ЎРПнинг бошланғич ташкилотларини тузиб келдим. Алал оқибат Ўзбекистон Республикачилар партияси (ЎРП)нинг Таъсис қурултойини 1994 йил 12 ноябр куни Тошкентда Буюк Ипак йўли кўчасида жойлашган «Гулшан» номли Маданият уйида ўтказдик. Қурултой қатнашчилари мени ЎРП раиси қилиб сайлашди. Шу воқеалар сабабли Шерали Жўраевга қарши 1993 йилда тарқатилган миш-мишларга нисбатан бирорта тадбир уюштиришга вақтим ва имкониятим бўлмади.

47.6. 2004: ПРОФЕССОР ОЛИМЖОН КАРИМОВГА ҚАРШИ МИШ-МИШ


Фото 65. Профессор Олимжон Каримов (1926-2006). Олимжон аканинг уйида 2005 йилда олган суратим. Тошкент.

Мен профессор Олимжон Каримов (1926.06.06-2006.08.02) ва у амалга оширган ишлар ҳақида [301]- ва [302]-мақолаларимда ёзгандим. Проф. Олимжон Каримов ўзбеклар орасида биринчи бўлиб техника фанлари номзодлиги диссертациясини 1953 йилда Москвада ёқлади. У пахта териш машинаси бўйича докторлик диссертациясини 1963 йилда тайёрлаган бўлсада, унга диссертацияни ёқлаш учун рухсатни кўп курашлардан кейин 1967 йил октябрида беришди. Докторлик дипломини эса 1970 йил ёзида олди. 1974 йил июлида у профессорлик унвонига эга бўлди. У 30 та ихтиро муаллифи эди.

Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ) Ташаббус гуруҳи 1988 йил 11 ноябрида тузилгач, проф. Олимжон Каримов 1988 йил ноябр охиридан БХҲ раҳбариятида фаолият олиб бориб, кўпгина эзгу ишларни амалга оширди. Унинг ташаббуси ва раҳбарлиги остида 1990 йил сентябрида Тошкентда Ўзбекистон Озод Деҳқонлар партияси (ОДП) таъсис қурултойи бўлиб ўтди. Яъни у ОДП асосчисидир.

Ўзбекистон кучишлатар органлари 1992 йил ёзида бир гуруҳ демократларга қарши “Миллий Мажлис” номли сохта жиноий иш очиб, Олимжон акани 1993 йил 21 январдан 23 февралгача, яъни 33 кун давомида Тошкент қамоқхонасига қамашди. Бу сохта суд иши Ўзбекистон Олий судида 1993 йил 1 июлидан 6 августгача кўрилди. Бошқа демократлар қаторида проф. Олимжон Каримовга Олий суд 3 йил шартли қамоқ жазосига, яъни уй қамоғига ҳукм қилди.

Қисқароқ қилиб айтганда, проф. Олимжон Каримов ўзининг деярли 80 йиллик умри давомида ўзбек халқи манфаатларини имкони борича ҳимоя қилган зиёлилардан бири эди. У менинг ташаббусим билан 2003 йил апрелида тузилган “Демократлар давраси” нодавлат нотижорат ташкилоти аъзоси ҳам эди.

Энди проф. Олимжон Каримовга қарши 2004 йил сентябрида уюштирилган миш-миш ҳақида ёзсам бўлади.

Гавҳар Орипова (1957 йилда туғилган, проф. Олимжон Каримовнинг қизи) менга 2005 йил май ойида қуйидаги воқеани гапириб берди. Қаҳрамон Ғуломов 2004 йил сентябрида Тошкент шаҳри ва вилоятидаги демократларга телефон қилиб, “Профессор Олимжон Каримов вафот қилди” деб айтган. Эслатиб ўтаман: физика-математика фанлари номзоди Қаҳрамон Ғуломов 1988 йил 11 ноябр куни ҳофиз ва шоир Дадахон Ҳасан уйида “Бирлик” халқ ҳаракатига асос солган 11 кишилик Ташаббус гуруҳи аъзоларидан бири, у 2001-2008 йилларда “Озодлик” ва “Би-би-си” радиоларига “Камрон Алиев” тахаллуси билан интервю бериб турарди.

Бундай нохуш хабарни эшитган, Олимжон Каримовни кўп йиллардан бери биладиган кишилардан 15 нафари, жумладан Озод Деҳқонлар партиясининг асосчиларидан бири Рисқали Зиёвиддинов (1938-2006.03.08), барча ишларини ташлаб, тездан унинг уйига жанозага етиб боришган (Рисқали ака ҳақида [303]-мақолада ёзганман). Қаҳрамон Ғуломов “ўлди” деган фуқаро – Олимжон Каримовнинг ўзи дарвозани очиб келганларни кутиб олган!

Бу совуқ, туҳматдан иборат миш-миш ҳақида менга дастлаб Рисқали Зиёвиддинов гапириб берди. Мен бу гапнинг тўғрилигини Гавҳар Ориповадан 2005 йил май ойида аниқлаштирдим.

Мен туҳмат миш-мишни тарқатган Қаҳрамон Ғуломов билан 2005 йил июл ойида гаплашдим. У каминага: “Проф. Олимжон Каримов вафот этгани ҳақида менга Баҳодир-Чиғатой айтди. Мен бошқаларга телефон қилиб айтдим” деди.

2005 йил 19 июл куни Баҳодир-Чиғатой (Баҳодир Сағдуллаев)ни Тошкентдаги Freedom House (Озодлик уйи) ваколатхонасида учратдим. Ундан проф. Олимжон Каримов ҳақидаги миш-миш воқеасини гапириб беришни сўрадим. У бундай деди: “2004 йил сентябрида Тошкентдаги Чиғатой маҳалласида яшовчи Шуҳрат Қораевич Каримов вафот этди. Ўша куни менинг уйимга Қаҳрамон Ғуломов ва Марат Зоҳидов меҳмон бўлиб келишмоқчи эди. Мен Шуҳрат Каримов ўлими муносабати билан уларни уйимда қабул қила олмаслигимни телефон орқали айтдим. Қаҳрамон Ғуломов эса “Профессор Олимжон Каримов вафот қилди, бу гапни Баҳодир-Чиғатой айтди” деб одамларга гап тарқатган”.

Баҳодир-Чиғатой – Баҳодир Сағдуллаев ҳақида қисқача маълумот. У 1952 йил 25 феврал куни Тошкент шаҳрида туғилган. У Тошкентдаги Чиғатой маҳалласида яшаб, катта бўлгани учун уни таниганлар Баҳодир-Чиғатой (чиғатойлик Баҳодир маъносида) деб аташарди. У 1975 йилда Тошкент Политехника институти (ҳозирги Техника университети)нинг нефт-газ факултетини “тоғ муҳандиси” мутахассислиги бўйича тугатган.

Баҳодир Сағдуллаевни Давлат хавфсизлиги қўмитаси (ДХҚ) 1982 йилда ишга таклиф қилган. Унга катта лейтенант унвонини берган. У 1982-1984 йилларда Москвадаги Юрий Андропов номидаги ДХҚ Академияси махсус факултетида “ДХҚ шахсий таркиби малакасини ошириш” икки йиллик курсида ўқиган. У 1983-1991 йилларда Тошкентда ДХҚнинг Ўзбекистон ташкилотида штат бўйича ходим (зобит) бўлиб, 1991-2001 йилларда контракт асосида ишлаган. У ДХҚ подполковниги унвонида заҳирага чиққан. Бу маълумотларни Баҳодир Сағдуллаев каминага 2005 йил 19 август куни гапириб берди.

Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ) Ташаббус гуруҳи 1988 йил 11 ноябрда тузилгач, Баҳодир Сағдуллаев 1989 йил бошларидан бери БХҲ марказига келиб, “бирлик”чилар билан алоқа қилди. Шу сабабли мен уни 1989 йил бошидан бери танийман. Унинг кимлигини суҳбатлардан билгач, 1989 йилдан бери ўзимни ундан сал нарироқ тутиб алоқа қилардим. Шундай воқеани эслайман: 1990 йилда каминага зарур бўлиб, Баҳодир Сағдуллаевдан 50 рубл қарз олдим. Қаҳрамон Ғуломов раҳбар бўлган “Халқ дипломатияси клуби” йиғилишларидан бирида залда ёнма-ён ўтирган пайтда Баҳодир Сағдуллаев баланд овозда мендан 50 рубл қарзни қичаб сўрай бошлади. Мен бу пулни тез кунларда ишлаб, кейинги ҳафта бўлган клубнинг навбатдаги йиғилишида унга бердим ва қарзимдан қутилдим.

Мухолифат лидерларидан бири, Озод Деҳқонлар партияси раиси, профессор Олимжон Каримовнинг ўлими ҳақидаги ёлғон, туҳмат гапни 2004 йил сентябрида тарқатган икки киши – ДХҚнинг заҳирадаги подполковниги Баҳодир Сағдуллаев ва Қаҳрамон Ғуломов. Айтмоқчидек, аслида ДХҚнинг, унинг меросхўри бўлган Миллий хавфсизлик хизматининг собиқ ходими тушунчаси йўқ. Чунки собиқ ходимлар ДХҚ ёки МХХ раҳбарларининг ҳар қандай буйруғини бажаришга доим тайёр туришади.

Таъкидлашим лозимки, демократлар, жумладан мухолифат вакилларининг уйида тўй ёки жаноза билан боғлиқ бирорта маърака бўлса, маърака эгаси Қаҳрамон Ғуломовга айтарди. У кўпчилик мухолифат вакилларига бу яхши ёки ёмон хабарни етказарди ва таклиф этарди. Шу сабабли Қаҳрамон Ғуломовда мухолифат вакиллари кўпчилигининг уй телефонлари, манзил маълумотлари бор эди. Шу жумладан профессор Олимжон Каримовнинг ҳам уй телефони ва уй манзили бор эди. У бундай машъум хабарни эшитгач, Олимжон Каримов уйига телефон қилиши ёки ўз машинасида бориб келиши мумкин эди. Лекин у бундай қилмади. У Олимжон аканинг яқин, ҳурматли кишиларига қўнғироқ қилиб, унинг ўлгани ҳақидаги туҳмат гапни айтган. Натижада бу совуқ, туҳматдан иборат миш-миш қисқа вақт ичида тарқалган.

Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати билан боғлиқ кимсалар бундай миш-мишни тарқатишидан мақсад – проф. Олимжон Каримовга навбатдаги маънавий зарба бериш, уни ўз ажалидан беш кун олдинроқ бўлсада вафот этишини тезлаштириш бўлган, деб ҳисоблайман.

Аввал Совет Иттифоқи тоталитар тузуми амалдорлари тазйиқлари, 1991 йил сентябридан кейин Ўзбекистондаги полициявий режим кучишлатар орган ходимлари проф. Олимжон Каримовни тазйиқ қилишлари, асоссиз равишда 1993 йилда 33 кун қамоқда тутишлари, турли миш-мишлар тарқатишлари натижасида у 2006 йил 8 феврал куни вафот қилди…

ДАВОМИ БОР