Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (4-ҚИСМГА КИРИШ СЎЗИ, ПАРАГРАФ 43)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

КИТОБИМНИНГ ТЎРТИНЧИ ҚИСМИГА КИРИШ СЎЗИ

“Шерали Жўраев” номли ушбу китобимнинг 42 параграфдан иборат 1-3-қисмларини 2021 йил март ойидан 2022 йил январ ойигача сайтларда чоп қилгандим.

АҲМАДЖОНОВ Ш. Шерали Жўраев. Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри. – https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6956374/ (www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник)даги “ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ КИТОБ” рукни, 2021.18.03-2022.21.01);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/ (www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник), 2021.18.03-2022.21.01);
- https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1360246030749749&id=100002930964631 (www.facebook.com Фейсбукдаги “Шухрат Ахмаджонов” саҳифаси, 2021.18.03-2022.21.01).

“Шерали Жўраев” номли китобимнинг 1-3-қисмлари мундарижасни эслатай.

М У Н Д А Р И Ж А

Ш.Жўраев ижросидаги “Эй, азиз инсон” номли қўшиқ.
Ш.Жўраевнинг “Эй, азиз инсон” номли шеъри.
Китобнинг 1-нашрига кириш сўзи (2008 йил март).
Китобнинг 3-нашрига кириш сўзи (2008 йил ноябр).
Китобнинг 4-нашрига кириш сўзи (2021 йил март).

1-ҚИСМ

1. Қўшиқ тушунчаси ва ўзбек қўшиқчилиги.
Шерали Жўраевнинг «Қўшиқлар» шеъри ва “Эй, жон” қўшиғи.
2. Туғилиши: Баҳринисо ҳожи она хотираларидан.
Ш.Жўраевнинг «Тeбратар» ва «Болалар» қўшиғи.
3. Болалик ва ўсмирлик йиллари.
4. Шерали Жўраев – талаба.
Чустийнинг “Жонон бўлай деб” ғазали, Шерали Жўраевнинг «Хат ёздилар-ку» қўшиғи.
5. Ижоди қандай бошланганди?
Абдулла Орипов ёзган ва Шерали Жўраев басталаган “Сен баҳорни соғинмадингми?” қўшиғи.
6. “Ўзбегим” қўшиғи тарихи.
6.1. “Ўзбегим” қўшиғининг яратилиши.
Эркин Воҳидовнинг “Ўзбегим” шеъри.
Шерали Жўраевнинг «Ўзбегим» қўшиғи.
6.2. ДХҚ Э.Воҳидов ҳамда Ш.Жўраевга қарши.
6.3. Фахриддин Умаров ижросидаги “Ўзбегим”.
6.4. Дадахон Ҳасан “Ўзбегим”ни куйлаганми?
6.5. Бошқа шоирлар ёзган “Ўзбегим”.
Шоир Холдор Вулқоннинг “Ўзбегим” шеъри.
6.6. “Ўзбегим”нинг тарихий аҳамияти.
6.7. Шерали Жўраев ва Шароф Рашидов.
7. 1970-йиллар: Шерали Жўраев ва талабалар.
Шароф Рашидовнинг “Уялма” шеъри, Шерали Жўраевнинг “Боғбон қизи” қўшиғи.
8. 1971: Ш. Жўраев концертидаги воқеа.
Шерали Жўраевнинг «Ёр ишқида» қўшиғи.
9. “Биринчи муҳаббатим” қўшиғи тарихи.
9.1. Шерали Жўраев фикри.
9.2. Абдулла Орипов севгиси.
9.3. Мухлиса, Шайх Зиёвуддинхон ва улар аждоди.
9.3.1. Шайх Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон (1860-1957).
9.3.2. Шайх Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон (1908-1982).
9.3.3. Доктор Шамсуддинхон Бобохонов (1937-2003).
9.4. Абдулла Ориповнинг «Биринчи муҳаббатим» шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
Абдулла Ориповнинг «Ватаним» шеъри.
10. Дилбар ва «Аждарга ўхшатдим» қўшиғи.
Мулла Паноҳ Воқифнинг «Аждарга ўхшатдим» шеъри, Озарбайжон халқ қўшиғи.
11. «Турналар» қўшиғи.
11.1. Турна.
11.2. Мулла Паноҳ Воқиф.
11.3. “Турналар” шеъри озарбайжон ва рус тилларида.
11.4. Чўлпоннинг “Турналар” қўшиғи.
11.5. Қушлар ва экология муаммолари.
11.6. Булбуллар муаммоси.
Муҳаммад Юсуфнинг “Булбул” шеъри.
11.7. Шерали Жўраевнинг “Турналар” қўшиғи.
Мулла Паноҳ Воқифнинг «Турналар» шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
11.8. “Турналар” қўшиғига муносабатим.
12. 1973: “Инсон” қўшиғи.
Эркин Воҳидовнинг “Инсон” қасидаси, Шерали Жўраев қўшиғи.
13. 1967: “Ажаб ҳангомалар кўрдим” қўшиғи.
14. “Йигитлар” қўшиғи.
Ғафур Ғуломнинг “Йигитларга” шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
15. 1975: «Ҳайкал қошида» қўшиғи.
16. 1974: “Шилдир-шилдир” қўшиғи.
Ғанижон Холматов ғазали, Шерали Жўраев қўшиғи.
17. 1976: “Кетма баҳор” қўшиғи.
Тўра Сулаймоннинг (1934-2005) “Илтижо” номли шеъри, Шерали Жўраевнинг “Кетма баҳор” қўшиғи.
18. 1969: “Онани ҳурмат қилинг” қўшиғи.
Ғанижон Холматов ва Шодмон Жўраев шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.

---------------------------------------------------

2-ҚИСМ

19. “Мeни кутгил” қўшиғи тарихи.
19.1. Константин Симонов.
19.2. Танишув.
19.3. “Мeни кутгил” шeъри.
Константин Симоновнинг “Жди меня” шeъри, унинг Ҳамид Олимжон таржимасидаги “Мeни кутгил” шeъри.
19.4. Константин ва Валентинанинг кейинги тақдири.
19.5. “Мeни кутгил” қўшиғи.
Шерали Жўраевнинг “Мeни кутгил” қўшиғи.
19.6. “Мeни кутгил” қўшиғига муносабатим.
20. “Ватандин яхши ёр бўлмас” қўшиғи.
Қозоқ шоири Жумакент Нажмиддинов ғазалига Эркин Воҳидов мухаммаси, Шерали Жўраев қўшиғи.
21. 1970-1979 йиллар.
Навоийнинг “Айрилиқ” ғазалига Эркин Воҳидов мухаммаси, Шерали Жўраев қўшиғи.
22. “Эй сорбон” қўшиғи тарихи.
Саъдий Шерозий ғазали, Аҳмад Зоҳир қўшиғи, Шоислом Шомуҳамедов таржимаси, Шерали Жўраев қўшиғи.
22.1. Саъдий Шерозий (1203-1292).
22.2. Аҳмад Зоҳир (1946-1979).
22.3. Шоислом Шомуҳамедов (1921-2007).
22.4. Шерали Жўраевнинг “Эй сорбон” қўшиғи.
23. Расул Ҳамзатов ва «Ошиқларинг сардори менман» қўшиғи.
Расул Ҳамзатов ва Шерали Жўраев шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
23.1. Расул Ҳамзатов (1923-2003).
23.2. «Ошиқларинг сардори менман» қўшиғи тарихи.
23.3. Расул Ҳамзатовнинг “Если в мире тысяча мужчин ...» шеъри.
23.4. 1981: Андижондаги концерт.
23.5. «Ошиқларинг сардори менман» қўшиғи.
24. 1967: “Истангиз” қўшиғи.
Алишер Навоий ғазали, Шерали Жўраев қўшиғи.
25. 1985: Аҳмад Яссавий мақбарасига зиёрат ва Шохжаҳоннинг туғилиши.
Шерали Жўраевнинг “Она Туркистон” қўшиғи.
26. Олтин олма дуо ол ...
Махтумқулининг “Менга бир фарзандни бер деб йиғлайман” шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи
27. 2007: Шерали Жўраевнинг фарзандсиз оилага ёрдами.
Шерали Жўраевнинг “Замон-замон” қўшиғи.
28. Солижон Шарипов ва Шерали Жўраев.
Шерали Жўраевнинг “Олтин қанот” қўшиғи.
29. 1986: Ҳофизларча чиройли жавоб.
Шароф Рашидовнинг “Наргиз” шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
Шерали Жўраевнинг “Тўртликлар” қўшиғи
30. 1989: Абдурахим Пўлатов ва Шерали Жўраев.
Шерали Жўраевнинг “Дўст бўлсанг ёнимда тур” қўшиғи
30.1. Абдурахим Пўлатовнинг таржимаи ҳоли.
30.2. Академик Восил Қобулов.
30.3. Восил Қабулов ва Абдурахим Пўлатов.
30.4. Абдурахим Пўлатов мақоласи.
31. 1989: “Шерали ва Ойбарчин” филми.
Огаҳийнинг “Бир сарв қомат кўрмишам” ғазали, Шерали Жўраевнинг “Кўрмишам” қўшиғи.
32. София Ротару, Алла Пугачева ва Шерали Жўраев.
Андрей Вознесенскийнинг “Миллион роз” шеъри, Раймонд Паулс куйи, Алла Пугачёванинг “Миллион алых роз” қўшиғи
33. 1979: Рашидов ва Жўраевга қарши провокация.
Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбекнинг “Ўзбекистон” шеъри, Шерали Жўраевнинг “Бир ўлкаки” қўшиғи.
34. 1985: Ёшлар ва талабаларнинг XII Жаҳон фестивали.
Шерали Жўраевнинг “Дунёга тинчлик бeринг!” ва “Дайте Миру мир!” қўшиғи.
35. 1981: Андижондаги тўй.
Махтумқулининг “Булбул наво қилган ҳаволи боғлар» дея бошланадиган шеъри. Туркманчадан Мирзо Кенжабек ва Шерали Жўраев таржимаси. Шерали Жўраевнинг “Даврон тўхтамас» қўшиғи.
36. “Анда жоним қолди» қўшиғи тарихи.
Латифнинг “Бобур монологи” шеъри ва Заҳириддин Муҳаммад Бобур рубоийси, Шерали Жўраев қўшиғи
37. 1987: АҚШга дастлабки сафар.
Абдулла Ориповнинг «Ўзбекистон» шeъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
37.1. Шерали Жўраев сўзлари.
37.2. Нечанчи йил ва қайси шаҳар?
37.3. Шаҳарларнинг биродарлашиш тарихи.
37.4. Тошкент ва Сиэтлнинг биродарлашиши.
37.5. Тошкент-Сиэтл алоқалари.
37.6. Шаҳарлар ва маҳаллий ҳокимиятлар бирлашмаси.
37.7. Лоурел Грей хоним тақдири.
37.8. Сиэтл.
37.9. Ухлар эди Колумб ҳам ҳали ...
38. 1980-1989 йиллар.
Самад Вурғуннинг “Халқим” номли шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
39. Севги-муҳаббат сирлари.
Муҳаммад Юсуфнинг “Биринчи бўса” шеъри, Бунёдбек Саидов қўшиғи.
Шерали Жўраевнинг “Ўн саккиз ёшлига” қўшиғи.
39.1. Жисм ва руҳ.
39.2. Инсон уйқуси.
39.3. Севги-муҳаббат инсоннинг қаерида жойлашади?
39.4. Кўз ва қулоқ.
39.5. Гуллар.
39.6. Биринчи бўса.
39.7. 1984 йилдаги воқеа.

---------------------------------------------------

3-ҚИСМ

40. Машҳур шоир бўлиш сири.
Ҳофиз Шерозий ғазали, Чустий таржимаси, Шерали Жўраевнинг “Қайси уйнинг шамъидир» қўшиғи.
40.1. Шеър тушунчаси.
40.2. Шарқ шеърияти.
40.3. Шеър жанрлари.
40.4. Машҳур шоир бўлиш йўли.
40.5. Ҳофиз Шерозий.
41. Улуғ ҳофиз бўлиш сири.
Шерали Жўраевнинг “Ўхшатинг» қўшиғи.
42. Машҳур ҳофизлар.
42.1. Шeрали Жўраев устозлари.
Ғафур Ғулом ва Шерали Жўраевнинг “Санъатим” шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
42.2. Жўрахон Султонов (1903-1965).
Зокиржон Ҳолмуҳаммад ўғли Фурқатнинг «Оҳким» ғазали, Жўрахон Султонов қўшиғи.
42.3. Маъмуржон Узоқов (1904-1963).
Маъмуржон Узоқовнинг “Жанон бўламан деб” номли қўшиғи.
Шерали Жўраевнинг “Қайга борурсан?» қўшиғи.
42.4. Комилжон Отаниёзов (1917-1975).
Махтумқулининг “Кўринг” шеъри. Жуманиёз Шарипов таржимаси. Комилжон Отаниёзовнинг “Кўринг” қўшиғи Шерали Жўраев ижросида.
42.4.1. Умумий маълумот.
42.4.2. 1940: Айтишув ва тор.
42.4.3. Ориф Алимахсумов хотираларидан.
42.4.4. Туркиядаги тор воқеаси.
42.4.5. Қўшиқчилик мактаби.
42.4.6. Достончилик ва қўшиқчилик кўприги.
42.4.7. Қўшиқчиликда айтишув.
42.4.8. Отаниёзов ва рақс.
42.4.9. Сахийлиги.
42.4.10. Ортиқ Отажонов хотираларидан.
42.4.11. 248 та қўшиқлари рўйхати.
42.4.12. 100 йиллиги тантаналари.
42.4.13. “Билан” ғазали.
42.4.14. Комилжон Отаниёзовнинг “Кўринг” қўшиғи Шерали Жўраев ижросида 42.4.12. 100 йиллиги тантаналари.
42.4.13. “Билан” ғазали.
42.4.14. Комилжон Отаниёзовнинг “Кўринг” қўшиғи Шерали Жўраев ижросида.

42.5. Фахриддин Умаров (1926-2007)
42.5.1. Умумий маълумот.
42.5.2. Болалик даври.
42.5.3. Оиласи.
42.5.4. 1933: Сургун.
42.5.5. Мусиқавий таълим.
42.5.6. 1936: Тошкентга сафар.
42.5.7. 1936: Дастлабки ашула.
42.5.8. 1936-1938: Таъна-дашномлар.
42.5.9. 1938: Украинага қайтиш.
42.5.10. 1941-1945: Уруш йиллари.
42.5.11. 1946: Ўзбекистонга қайтиш.
42.5.12. Тўйдаги қўшиқ.
42.5.13. Радиодаги фаолияти.
42.5.14. Пскентдаги фаолияти.
42.5.15. 1951: Эстрададаги фаолияти.
42.5.16. 1954: «Сабо етсанг» қўшиғи.
42.5.17. 1955: «Жамолинг васфини ...» қўшиғи.
42.5.18. 1959: “Қалбимни қайтар” қўшиғи.
42.5.19. 1960: Ўғил тўйи ва фелетон.
42.5.20. 1962: “Онам дерман” қўшиғи.
42.5.21. 1962: Ҳабиб Абдуллаев илтимоси.
42.5.22. 1964: Унвон.
42.5.23. Дастлабки шогирдлар.
42.5.24. 1963: Жўрабек Муродовга ёрдами.
42.5.25. 1964: Шерали Жўраев ҳақида.
42.5.26. Бошқа шогирдлари.
42.5.27. 1966: “Дўстлар” қўшиғи.
42.5.28. 1966: “Эй муҳаббат” қўшиғи.
42.5.29. 1966: Унвоннинг бекор қилиниши.
42.5.30. 1967: Тожикистонга кўчиш таклифи.
42.5.31. 1972: “Ёр этасанму” қўшиғи.
42.5.32. 1972: «Малаксан» қўшиғи.
42.5.33. 1975: “Қаҳрамонлар хотираси” қўшиғи.
42.5.34. 1983: “Умр ўтмоқдадур» қўшиғи.
42.5.35. 1985: “Илтимос» қўшиғи
42.5.36. 1990: Унвоннинг тикланиши.
42.5.37. 2002: «Ўзбекистон халқ ҳофизи» унвони.
42.5.38. 2017: 41 та қўшиқлари рўйхати.
42.5.39. 1970: “Бўлмасин” қўшиғи. Шерали Жўраев ижросида.

42.6. Таваккал Қодиров (1926-1996).
42.7. Барно Исоқова (1927-2001).
42.8. Камолиддин Рахимов (1943-2015).
42.9. Муҳиддинқори Ёқубов (1896-1957).
42.9.1. Умумий маълумот.
42.9.2. 1942: Муҳиддин Қориёқубов, Карим Зокиров ва Сора Эшонтураева.
42.9.3. “Яша Турон” қўшиғи.
42.9.4. Ҳайитметовнинг “Яша Турон” ҳикояси.
42.9.5. Ҳофизнинг сўнгги йиллари.
42.9.6. “Жанонга бордим бир кеча” қўшиғи Шeрали Жўраев ижросида.
42.10. Комилжон Отаниёзов ва Шeрали Жўраев.

-----------------------------------------------

Кейин айрим объектив-субъектив сабаблар билан, жумладан тазйиқлар сабабли “Шeрали Жўраев” номли китобимнинг 4-8-қисмларини ёзиш иложим бўлмади.

2023 йил 4 сентябр куни Тошкентдан “Буюк ҳофиз Шерали Жўраев 4 сентябр куни вафот қилди” деган қайғули хабар келди.

“Шерали Жўраев” номли китобимнинг 2008 йилда ёзган учинчи қисмида қолган параграфларини сал-сал тузатиб ва айрим қўшимча маълумотлар ҳамда параграфларни ёзиб охирги тўртинчи қисм сифатида чоп қилишни ўринли деб ҳисобладим. Тўртинчи қисм мундарижасини ёзиб чиқдим.

4-ҚИСМ

Китобимнинг тўртинчи қисмига кириш.
43. 1990: «Карвон» қўшиғи.
Усмон Азим шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи.
44. 1990-1991 йиллар.
45. 1991 йилдаги концерт.
46. 1992: Қонли воқеалар.
Шерали Жўраевнинг “Тўхтама, торим” қўшиғи.
47. Уюштирилган миш-миш гаплар.
47.1. Ёлғон хабарлар ва миш-миш гаплар тарқатадиган ташкилот.
47.2. 1992: Умра ва ҳаж сафари билан боғлиқ миш-миш.
47.3. 1992: Шерали Жўраев ҳимоясига уюштирган тадбиримиз.
47.4. 1992 йилдаги концерт.
Шeрали Жўраeвнинг “Дамларим ўтди” қўшиғи.
47.5. 1993: Рустам Усмонов билан боғлиқ миш-миш.
47.6. 2004: Профессор Олимжон Каримовга қарши миш-миш.
47.7. 2007-2008: Бошқа ўғли ҳақидаги миш-миш.
47.8. Миш-миш тарқатувчиларга муносабати.
Шeрали Жўраeвнинг “Оппоқ ойим” қўшиғи.

48. 1996: “Ўзбекистон - Ватаним маним”даги ғалаба ва адолатсизлик.
49. 1992-1999 йиллардаги воқеалар.

50. 2001: “Халқ – кучдир” қўшиғи.
Абдулҳамид Чўлпоннинг “Халқ”, “Кўнгил” шеърлари. Шерали Жўраевнинг “Халқ – кучдир” қўшиғи.
52. 2004: Туғилган куни бўлган концерт.
53. 2005: Шерали Жўраев ва Дадахон Ҳасан ҳуқуқи ҳимояси учун пикет.
53.1. Талабнома ва пикетга тайёргарлик.
53.2. Талабнома матни.
53.3. Пикет ва орган ходимлари.
53.4. Милиция раҳбарлари ва Бош психиатр саволлари.
53.5. Милиция ва махсус хизмат органлари тазйиқлари.
54. Дадахон Хасаннинг катта камчилиги.
55. 2006: «Ватан» қўшиғи. Холдор Вулқон шеъри. Шeрали Жўраев қўшиғи.

56. Битта фотосурат тарихи.
56.1. 1975: Фотосурат.
56.2. 2006: Рангли фотосурат қилдиришим.
56.3. Ахборотларим ва шахсий ҳаётимга яширин аралашувчиларга дуои бадим.
57. 2000-2009 йиллардаги воқеалар.

58. 2010: Шерали Жўраев – пайғамбар ёшида.
59. 200 : Шерали Жўраев қўшиқларини ўғирлашмоқда.
60. 2016 йилги концерт.
61. 2017: Кутубхонадаги концерт.
62. 2017: Шерали Жўраев 70 ёшда.
63. 2018: «Ўзбегим» номли концерти.
64. 2018: АҚШдаги концерти.

65. Оиласи.
66. Шогирдлари.
67. Китоблари, филми, мақолалар ва “Наво сози Шерали” дўкони.
68. Демократлар ҳамда мухолифатнинг муносабати.
69. Ягона қўшиғи бўлмаган халқлар.
70. Шерали Жўраев ҳамда мухлислар ҳуқуқи.
71. Шерали Жўраев ижро этган қўшиқлар рўйхати.
72. Шерали Жўраев ҳақидаги дил сўзлари.
73. Шерали Жўраевга бағишланган шеърлар ва қўшиқлар.
74. Шералингни асрагил, халқим!
Сўнгги сўз ўрнида.
Иловалар.
Илова 1. Шоир Эркин Воҳидовга муносабатим.
Илова 2. Танқидий фикрга жавоб.

Уни ёзиб тугатишимга Аллоҳнинг ўзи имкон берсин, омин!

43. 1990: “КАРВОН” ҚЎШИҒИ
УСМОН АЗИМ ШЕЪРИ, ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ ҚЎШИҒИ

Фото 60. Усмон Азим (1950). [279]

“Карвон” шеърини Ўзбекистон халқ шоири Усмон Азим ёзган. Унинг таржимаи ҳолини Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясидан келтираман.

“УСМОН АЗИМ (тахаллуси; асл исм-шарифи Азимов Усмон) (1950.13.8, Бойсун тумани) — Ўзбекистон халқ шоири (2000), драматург. Тошкент университетининг журналистика факултетини тугатган (1972). Республика радиосида муҳаррир, катта муҳаррир ва бош муҳаррир ўринбосари (1976—89), Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Тошкент вилоят бўлимида масъул котиб (1989— 90). Ўзбекистон Республикаси Президенти девонида сектор мудири, етакчи консультант, Президентнинг Давлат маслаҳатчиси (1991 —94). 2003 йилдан Ўзбек миллий академик драма театрида адабий эмакдош.

Илк китоби — «Инсонни тушуниш» (1979). Шундан сўнг шоирнинг «Ҳолат» (1979), «Оқибат» (1980), «Кўзгу» (1983), «Сурат парчалари» (1985), «Дарё» (1985), «Иккинчи апрель» (1987), «Бахшиёна» (1989), «Faройиб аждарҳо» (1990), «Уйғониш азоби» (1991), «Fycca» (1994), «Узун тун» (1994), «Бор эканда, йўқ
экан» (1995), «Сайланма» (1995), «Куз» (2001) каби шеърий ва «Жоду» (2003) насрий тўпламлари нашр этилган.

Усмон Азим ўзбек шеъриятининг уфқини кенгайтириб, насрий шеърлардан бармоқ вазнигача бўлган турли вазнларда ижод қилади. Дастлабки шеърларида инсоннинг давр ва жамият ҳаётидаги ўрнини тушунишга, даврнинг оғриқли масалаларига эътибор қаратди ва шу жараёнда минбар шеърияти унсурларидан фойдаланди. Кейинчалик, шоир ижодида воқеликни фалсафийистиоравий образлар орқали идрок ва тасвир этиш махорати кучайиб борди. 80-йиллар ижодида кўзга ташланган бахшиёна руҳ шеъриятда янги бир йўналиш яратилишига туртки бўлди.

90-йилларга келиб, унинг ижодида кескин ўзгариш юз берди ва шеърларида суфиёна кайфият акс этди. Усмон Азим «Бахтли бўлайлик», «Ҳужжатли фильм учун сюжет», «Баҳодир ва Малика» сингари радиопьесалар ёзган. У ана шу тажрибадан фойдаланиб, 90-йилларда драматургия билан жиддий шуғулланди ва «Бир кадам йўл», «Кундузсиз кечалар», «Бозор» (1997), «Алпомишнинг қайтиши» (1998), «Жазава» (2000), «Бахт қуши» (2002), «Ўтган замон ҳангомалари» (2003) пьесаларини ёзди. Бу пьесаларнинг аксари Ўзбек миллий академик драма театрида саҳналаштирилган. Усмон Азим бу пьесаларда саҳна қонуниятларини яхши ҳис этувчи, драматург сифатида намоён бўлди. Айни пайтда у ҳам тарихий, ҳам психологик драмалар, ҳам оғзаки ва ёзма адабиёт намуналари асосида замонавий саҳна асарларини ярата олиш истеъдодини намойиш этди. Усмон Азим, шунингдек, кинодраматургияда ҳам қалам тебратиб, «Алишер Навоий» киноқиссаси (1990), «Алпомиш» кинодостони (1997), «Севги» (1998, шу номли ҳикоя асосида) ва 2 серияли «Алпомиш» (2000) фильмларининг сценарийсига муаллифлик қилган.

Поль Элюар, В. Вациетис, Ҳ. Доғларжа, А. Вознесенский, Ю. Марцинкявичюс ва бошқа шоирларнинг асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Шеърлари инглиз, француз, немис, поляк, македон, турк,
рус, грузин, эстон, литва, тожик, қозоқ ва қирғиз тилларида нашр этилган. Кўплаб шеърларига мусиқа басталанган.

Усмон Азим халқлар дўстлиги ва ватанпарварлик ғоялари билан йўғрилган шеърлари учун Грузиянинг Маяковский номидаги Давлат мукофотига сазовор бўлган (1982). «Дўстлик» ордени (1998) билан мукофотланган» [6, У ҳарфи жилди, 171-172-б.]

Шерали Жўраев “Карвон” қўшиғида куйлаган Элбек исмли бахши йигит воқеасини Усмон Азим ўзининг “Бахшиёна. Драматик балладалар» номли [280]-китобида қуйидагича тасвирлаган.

“Элбек бахши бир камбағалнинг тўйини гуриллатиб, неча кампир, қизларнинг юрагини дириллатиб овулига қайтиб келаётган эди, бир карвонга дуч келди. Карвоннинг атрофида неча отлиқлар чопишиб келишаяпти. Осмонга мушаклар отилган, туяларга атлас кимхоблар ёпилган, ёш-яланглар бўза ичиб бўкиришган, бир-бирига дўқ уришган, туя устидаги қизлар уларга лаб буришган, карвонбошининг пешонаси тиришган – олдинда келяпти.

Элбек бахши: “Хўв, карвонбоши, йўл бўлсин?” – деб сўради, карвонбошининг олдини ўради.

“Йўлдан қоч, баччағар, келин олиб кетяпмиз”, деди карвонбоши.

Элбек бахшининг қулоғига йиғи товуши урилди. Сезди – уйи куйган. Бу – Ойтуманнинг товуши. Шунда: “Эй, камбағаллик қурсин! Орзум очилмай сўладиган бўлди, ўзим ҳасратда ўладиган бўлдим”, деб бир сўз айтиб турган экан:

Карвон кўрдим туялари бўзлаб борар,
Нортуяда менинг ёрим музлаб борар.
Менга берган ваъдалари эсдан чиқиб,
Остонаси тилло юртни излаб борар.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Ойтуман ёр кетиб борар карвон билан,
Оғринма дил, мард қолади армон билан.
Мол-дунёнинг измин тутиб кетаверсин,
Мен қолайин юрак деган сарбон билан.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ атсам қайрилма ёр!

Ойтуман ёр, тумандайин сузиб кетдинг,
Юрагимнинг қалъасини бузиб кетдинг.
Парчалансам мени қўшиқ йиғиштирар,
Сен қўшиқсиз қолдинг, гулим – тўзиб кетдинг.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Карвон йўли кетгунича қизғалдоқзор,
Йиғламагин, йиғлагандан дунё безор.
Кулиб-кулиб, қувнаб-қувнаб кетавергин,
Ғамга ўзим харидорман, ўзим бозор.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Қорли тоғдан наридадир ўзга диёр,
Ўзга юртда келин бўлиб қолишинг бор.
Ўзга юртда ўз юртингни эслаб тургин,
Менга эмас, тўпроғингга бўл интизор.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Мен-чи? Менга гоҳ шодлик, алам тўлар,
Ҳар сатримга кулгум тўлар, нолам тўлар.
Бу олам-ку, маним дилим ярим этди,
Ярми билан куйласам ҳам олам тўлар.

Пешонангнинг ёздиғидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар – қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!” [280, 27-29-б.]

Ҳофиз Шерали Жўраев айтган “Карвон” қўшиғи ва унга кириш сўзи матнини келтирай. Шерали ака қўшиқ матнида алмаштирган сўзларни ёзма ҳарфларда ёздим.

“Бир замонлар кишиларни тўйларини ўтказиб юрадиган, достонлар айтадиган бир бахши йигит бўлган экан. Ўша йигит тоғни у томонига ўтиб, бир одамни тўйини ўтказиб, ўз юртига қайтиб келаётса, тоғни бу томонида чўлдан келаётган бир карвонга кўзи тушибди.

Карвонбошини тўхтатиб сўрай бошлабди: “Бу туяларни устида қизлар доира чалиб, ашула айтишиб, йигитлар от ўйнатишиб келишаяпти. Қаёққа кетаяпсизлар?” деб сўрабди.

Шунда карвонбоши йигитга жавоб қилибди: “Биз фалон қишлоқдан фалончини қизини келин қилиб тоғнинг бу томонига олиб кетаяпмиз” дебди.

Шу пайт йигит билибдики, ўзи аҳду-паймон қилган қизни ўша карвонда келин қилиб олиб кетишаётган экан. Йигит ва карвонбоши савол-жавобини эшитиб, туяни устида йиғлаб турган қизга қараб йигит шундай дебди.

«Пешонангга ёзганидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар - қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!» [281]

Усмон АЗИМ шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи

КАРВОН

Карвон кўрдим туялари бўзлаб келар,
Нортуяда менинг ёрим излаб келар.
Менга берган ваъдалари эсдан чиқиб,
Остонаси тилло юртни кўзлаб келар.

Пешонангга ёзганидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар - қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Карвон йўли кетгунича қизғалдоқзор,
Йиғламагин, йиғлагандан дунё безор.
Ўйнаб-ўйнаб, кулиб-кулиб кетавергин,
Ғамга ўзим харидорман, ўзим бозор.

Пешонангга ёзганидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Қорли тоғдан наридадир ўзга диёр,
Ўзга юртда келин бўлиб қолишинг бор.
Ўзга юртда ўз юртингни эслаб тургин,
Менга эмас, ўз юртингга бўл интизор.

Пешонангга ёзганидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Мен-чи? Менга гоҳи шодлик, ғам тўлар,
Ҳар сатримга гоҳида ғам, нолам тўлар.
Бу дунё-ку, маним дилим ярим етди,
Ярми билан куйласам ҳам олам тўлар.

Пешонангга ёзганидан айрилма, ёр,
Жоним чиқар қўшиқ айтсам қайрилма, ёр!

Карвон кўрдим туялари бўзлаб келар,
Нортуяда менинг ёрим излаб келар.
Менга берган ваъдалари эсдан чиқиб,
Остонаси тилло юртни кўзлаб келар.» [281]

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

279. Би-би-си меҳмони- бетакрор қалам соҳиби Усмон Азим. - http://www.bbc.co.uk/uzbek/news/story/2009/06/090608_talking_point_usmonazim.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 2009.08.06).

280. (51) АЗИМОВ У. Бахшиёна. Драматик балладалар. – Т.: “Ёш гвардия”, 1990. – 80 б.

281. ЗАРФИШОН TV. Шерали Джураев. Karvon.
- Шерали Джураев karvon - YouTube (www.youtube.com April 16, 2019. 6 дақиқа 55 сониялик видеолавҳа);
- www.youtube.com/watch/?v=dgxeZ_cr5yM (www.youtube.com April 16, 2019. 6 дақиқа 55 сониялик видеолавҳа).

E-mail: jiz54@mail.ru

АҚШ, Вашингтон шаҳри

2022 йил 21 январ