Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

«БИРЛИК»ЧИЛАР (китоб давоми 2)

1.2.6. АБДУМАННОБ ПЎЛАТОВ (1951.16.12-2010.21.11)



Фото 5. Абдуманноб Пўлатов [33]

Абдуманноб аканинг қисқача таржимаи ҳолини [34]-[35]-мақолалардан келтираман. Унга доир қўшимча маълумотларни китобим давомида ёзаман.

“Тошкент яқинидаги Ғишткўприк (собиқ Черняевка, А.Ш.) қишлоғида туғилган ва катта бўлган, 9-10 синфни қўшни қишлоқда ўқиган ва у ердаги ўрта мактабни “олтин медаль” билан тугатган.

Тошкент Давлат университети (физика факультети, 1974)ни тугатган, шунингдек Ленинград университети (физика факультети, 1969-1973)да ҳам ўқиган.

Москва Давлат университети аспиранти (1974 дан 1979 йилгача, Совет Армиясида хизмат: 1977-1978).

Физика-математика фанлари номзоди (МДУ, 1979).

Математика соҳасида Москва Давлат университети докторанти (1991 дан 1993 йилгача).
Тошкент Давлат университети (Математика факультети)нинг катта ўқитувчиси, доценти (1981 дан 1991 йилгача).

Ўзбекистон Фанлар академияси Математика Институтининг илмий ходими ва бир вақтнинг ўзида ТошДУ Амалий Математика ва Механика факультетида сабоқ берган (1979 дан 1981 йилгача).

1991 йил декабридан 2001 йил ёзигача Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)нинг раиси.
Ўзбекистон «Бирлик» халқ ҳаракати асосчиларидан бири (1988 йил 11 ноябр). 1996 йилгача «Бирлик» ва унинг Марказий Кенгашининг энг фаол аъзоларидан бири бўлган.

1992-2001 йилларда Вашингтон ҳамда Москвада кичик идоралари ва Ўзбекистонда 3-8 нафар мухбирлари бўлган Марказий Осиёда Инсон Ҳуқуқлари бўйича Ахборот Марказини ташкил этган ва раҳбарлик қилган.

1992 йил декабрида, ўзининг биринчи марта сиёсий муҳожират (эммиграция)да бўлган даврида, Бишкек шаҳрида Марказий Осиёда инсон ҳуқуқлари бўйича йирик халқаро анжуманнинг асосий ташкилотчиси бўлган. Уни анжумандан кейин Тошкент шаҳар Ички ишлар Бош бошқармаси (ИИББ) ходимлари ўғрилаб олиб кетишган.

Ўзбекистон қамоқхоналарида деярли икки ой тутиб турилгач, «Ўзбекистон Президенти шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик»да айбланиб 3 йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида Олий Суд ҳукми ўқилган, лекин Амнистия (Ўзбекистон Республикаси Мустақиллигининг бир йиллиги муносабати билан 1991 йил августида эълон қилинган Амнистия ҳақидаги Президент фармони, А.Ш.) га асосан Олий Суд залидан озод қилинган.

Президент Ислом Каримов таклифидан кейин 1996 дан 1998 йилгача Ўзбекистонга уч марта борган (ўшанда мамлакатда жами 6 ойга яқин бўлган), лекин ўшандан бери Ўзбекистондаги ҳокимият унга виза беришни рад этмоқда.

1993 йилдан бери АҚШда (Виржиния штатидаги Спрингфилд шаҳарчасида, Вашингтон шаҳри яқинида, А.Ш.) яшамоқда ва Ўзбекистон ҳукуматига нисбатан марказий, конструктив, ўртамиёна мухолиф позициясидадир.

2001 йилда АҚШ фуқаролигини қабул қилди.

АҚШ Конгрессидаги тинглашларда (1993 йилда) маъруза қилган биринчи Ўзбекдир.

Ўзбекистондаги сиёсат ва инсон ҳуқуқлари ҳақида 75 та мақола ва эссе (жумладан китоблардаги 3 та боб) муаллифи. Улар асосан инглиз тилида АҚШдаги махсус нашрларда чоп этилган. Шунингдек математика соҳасидаги 35 та мақола ва монографиядаги битта боб муаллифидир.

Уйланган, уч нафар фарзанди (уч нафар невараси, А.Ш.) бор.

2010 йил 21 ноябр куни вафот қилди” [34]

Абдуманноб Пўлатов 2010 йил 21 ноябрда вафот этгач мен у ҳақда 2010 йил декабрда [36]-катта мақолани ёзиб сайтларда чоп эттирдим. Раҳматли Абдуманноб аканинг “Бирлик” ҳақидаги хотиралари ёзилган мақолалардан иқтибослар келтираман.

«Ўша пайтларда Муҳаммад Солиҳ (бундан кейин, баъзан – М.С.) билан халқ жабҳаси тузиш масаласини 2-3 марта муҳокама қилганмиз. Ёзувчилар уюшмасида, унинг хонасида. М.С. фақат мен билан эмас, яна бошқа бир неча кишилар билан ҳам бу ҳақда фикр алмашаётганини мен билар эдим. Ҳаракатнинг биринчи дастур лойиҳасини ўша пайтда "Муштум" журналида ишловчи Фахриддин Худойқулов ва унинг бир неча дўстлари, ҳамфикрлари тайёрлаган.

М.С.нинг тавсияси билан мен бир неча маротаба Фахриддин билан учрашиб, дастур лойиҳасини муҳокама қилганмиз. Ноябрнинг бошларида М.С. менга "яқин орада йиғиламиз, Рауф ака Сизга хабар қилади" деган эди” [37, 1-қисм]

“Мендаги ёзувлар йўқолган, лекин бир неча марта бу йиғилиш иштирокчилари хақидаги хотираларимни текширишга интилганман. Жумладан, Дадахон акамиз "Бирлик"нинг бир йиллигидаги (2-Қурултойида, 1989-йил 11-12 ноябр) ўз рўйхатларини ўқиб берганларида мен ҳам ёзиб олган эдим. Хуршид Даврон, Абдуқодир Эргашев, Ғуломқодир Турсунов, Ҳусниддин Зуҳриддиновлар бу йиғинда бўлганини эслай олмайман. Лекин Юрий Ласкин деган одамни, назаримда, фикримча, ҳеч қачон кўрмаганман. Бу исмни ҳам Шухрат А.-нинг мақоласида биринчи марта эшитдим шекилли. Агар бу киши ўзбек тилини яхши билса ва ташқи кўриниши маҳаллий миллат вакилига ўхшаб кетса, бу ҳолда йиғилишнинг бу қатнашчисига эьтибор қилмаган бўлишим мумкин. Чунки бу куни фақат ўзбек тилида сўзлашганимиз аниқ ёдимда. Агар орамизда ўзбек тилини билмайдиган киши бўлса, табиийки суҳбатимизнинг камида бир қисми рус тилида бўларди. Ва мен буни, табиийки, эслаб қолган бўлардим. Ўша куни орамизда кўриниши маҳаллий бўлмаган одам аниқ йўқ эди.

Дадахон акамизнинг рўйхатларига асосланиб Шуҳрат А. келтирган рўйхатда Бахтиёр (ака) Каримовнинг номи негадир йўқ. Эслашимча, бу киши мажлисда бўлган ва унда фаол қатнашган.

Қолаверса, 1988-89 йилларда Бахтиёр ака Каримов Муҳаммад Солиҳнинг (бундан кейин, баъзан - М.С.) энг яқин ва ишончли сафдошларидан бири, маслаҳатчиси ва бир қанча муҳим ҳужжатлар лойиҳасининг муаллифи эди. Мисол учун, Бахтиёр Каримов тайёрлаган қисқа мактуб "Бирлик" тузилишидан 1 ҳафтача олдин, унинг ҳали шаклланмаган ташаббус гуруҳимиз номидан Москвага юборилган. Бу мактуб юборилганда уни Мухаммад Солиҳ менга кўрсатгани ёдимда.

Яна бир муҳим гап: 1988-йил 11-ноябрдаги йиғилишимизда иштирок этмаган, лекин "Бирлик"нинг илк қадамларида жуда катта хизмат қилган, фаол бўлган кишиларнинг бир қисмини эслатиб ўтай (рўйхат тўлиқ эмас!):

- раҳматли Шовриқ Рўзимуродов, Ўзбекистон Халқ Депутати – у “Бирлик”да бироз кечроқ (1990-йилнинг бошидан) фаол бўлган.
- раҳматли Олим ака Каримов (1989-йил бошидан).

- Академик олим Бек ака Тошмуҳамедов - “Бирлик”нинг 1988-йил 11-ноябрдаги биринчи йиғилишида иштирок этмаган, лекин ундан олдин бу ғоя тарафдори бўлган ва унинг муҳокамасида иштирок этган.
- Зоҳид ака Ҳақназаров – 1989-йил баҳоридан.
- Шуҳрат ака Исматуллаев – “Бирлик”нинг 1988-йил 11-ноябрдаги биринчи йиғилишида иштирок этмаган, лекин ундан олдин бу ғоя тарафдори ва унинг муҳокамасида иштирокчи бўлган. 1988-93-йилларда “Бирлик”нинг энг муҳим раҳбарлари ва фаоллари, фидойиларидан.
- Гулчеҳра опа Нурулло қизи – 1989-йил бошлари ё баҳоридан.
- Васила Иноят қизи – 1989-йил баҳори ё ёзидан.

- Хурматли ёзувчимиз Шукрулло ака – 1988-йилнинг охири ё 1989-йил бошидан.
- Маъмура опа Усмонова – 1989-йил баҳоридан.
- Гавҳар Норматова – 1988-йил ноябридан, то “Бирлик” бўлинишигача.
- Абдулла ака Комилов – 1989-йил декабридан, 1992 йил охирларигача.
- Лутфи опа Йўлдошева – 1988-йил декабридан.
- Сафар Бекжон – 1989-йил баҳори ё ёзидан, “Бирлик” бўлинишигача.
- Жума Тошматов, Асқар Абдуллаев, Шавқиддин Жўраев, Қудрат Бобожон ва яна бир қанча (ўша вақтдаги) талаба ёшларнинг раҳбарлари ва фаоллари - улар “Бирлик”нинг 1988-йил 11-ноябрдаги биринчи йиғилишида иштирок этишмаган, лекин ундан олдин бу ғоя тарафдори бўлишган.

- Вилоятларда Иномжон Турсунов (Фарғона), Алибой ака Йўляхшиев ва Сулаймон ака Муродов (Самарқанд), Шуҳрат Бобожон (Хоразм), Лочинбек Турсунхўжаев ва Фазлиддин (Ёқубов, А.Ш., Андижон), Хайрулло Қосим (Наманган) ва яна бир қанча фаолларимиз - “Бирлик”нинг биринчи кунларидан ҳаракатнинг вилоят бўлимлари ва гуруҳларини ташкил этишда фидойилик қилишган.

- Ботир ака Норбоев, Толиб ака Ёқубов, раҳматли Мадамин ака Нарзиқулов, Абдулазиз ака Маҳмудов, Маҳмуд ака Иноқов, Сайёра опа Худойберганова, Зиёвиддин ака Зиёмов, Саидолим (фамилияси ҳозир ёдимга тушмади, узр), Темир ака Валиев, Анвар ака Усмонов, Абдурашид ака Шариф, Абдураҳмон ака Пирмуҳамедов, Мўътабар опа Аҳмедова, Исмоил ака Одилов, Миролим Одилов (1989-йил кузидан бошлаб), Дилором Исхоқова, Юсуф Жума, Мирзо Кенжабек, Ёдгор (ака) Обид, Норбой ака Худойберганов, Эркин Воҳидов (қисман), Исмат Хушев (қисқа вақтга), …

Агар 1990-йилдан кейинги даврни ҳам оладиган бўлсак, бу рўйхат янада кенгаяди.

Буларнинг ҳар бири "Бирлик"нинг биринчи йиғилишида қатнашиб, унинг фаолиятида деярли иштирок этмаган баьзи (5-6) асосчилардан кўра "Бирлик"нинг биринчи йиллари ҳаракат учун МИНГ марта кўп жон куйдирган ва ишлаган миллатсевар кишилардир. Бу рўйхатга мен асосан “Бирлик”нинг биринчи йилги фаолиятида иштирок этган фидойиларни киритдим.

Ю. Р. (Ш. А.): "Бирлик" Ташаббус гуруҳига аъзо бўлишга фақат 10 киши рози бўлган: Дадахон Ҳасан, Рауф Парфи, Каримов Тоҳир, Аҳмад Аъзам, Худойқулов Фахриддин, Зоҳир Аълам, Пўлатов Абдураҳим, Турсунов Ғуломқодир, Азимов Усмон, Хуршид Даврон. Сиз Абдуманноб Пўлатов ҳам, Муҳаммад Солиҳ ҳам ташаббус гуруҳига аъзо бўлишга рози бўлмагансизлар! Йиғилганлар ўша 10 кишилик рўйхатга биринчи бўлиб Дадахон Ҳасан исму шарифини ёздиришган эди!"

А. П.: Ташаббус гуруҳига киришга "рози бўлиш ё бўлмаслик" деган гап умуман бўлмаган. Абдураҳим акамларнинг таклифларига биноан, Фахриддин Худойқулов раҳбарлигида тайёрланган низом-дастур лойиҳасини ҳозирча қабул қилмаслик , унинг ўрнига қисқароқ "Халққа мурожаат" тайёрлаш ҳақида келишилди – бунда лойиҳа анча "хом” эканлиги, ҳамда биринчи қадам сифатида бундай 8 варақлик “узун” дастур-низом эмас, 1-ярим варақлик мурожаат тарқатиш, унда ҳаракатнинг асосий мақсадларини баён этиш, ишхона ва маҳаллаларда “Бирлик”нинг таянч гуруҳларини тузиш ва ўзаро боғланишга чақириш ҳақида келишилди. Яъни, ушбу чақириқ “Бирлик”нинг асосий мақсадлари ва ҳаракатни тузишга қаратилган ташкилий қадамларини белгилаши керак эди. Мурожаатнинг асосий нуқталарини Абдураҳим акамлар таклиф этдилар, улар қисқа ва оғзаки муҳокама қилинди.

Кейин Муҳаммад Солиҳ ташаббус гуруҳи рўйхатини туза бошлади, шунда кимдир ака-ука (Пўлатов)лардан бирини ёзинг деди. Мен индамадим. "Ташаббус гуруҳи"га бирор киши "мен кирмайман" дегани йўқ, жумладан мен ҳам. Лекин негадир, Муҳаммад Солиҳ ўз номини ҳам киритмаган экан. Бу масала умуман муҳокама қилинмади.

Мана шу мажлис иштирокчилари рўйхати ҳақида турли, бир-биридан фарқ қиладиган маьлумотлар келтирилишининг сабабларидан бири, назаримда қуйидагидан иборат.

11-ноябрдан бир неча кун ўтгач, Ёзувчилар уюшмасида ташаббус гуруҳининг йиғилиши бўлган. Унда 11-ноябрда бўлмаган бир неча фаолларимиз қатнашган. Кимлардир мана шу икки йиғилишни – бунда ғараз мақсад йўқлигига ишонаман – адаштириб чалкаштираяпди, шекилли.

Мана шу иккинчи мажлисда (мен унда бўлмаганман) Абдураҳим акамларни ташаббус гуруҳи (Маркази) раиси этиб сайлашган.

12-ноябр куни (1988-йил) тушга яқин Абдураҳим акамлар бир кун олдинги ваьдаларига биноан, "Бирлик" халқ ҳаракати тузиш чақириғи билан ёзилган Мурожатни Муҳаммад Солиҳга олиб келганлар. М.С. зудлик билан менга телефон қилиб, тезда келишимни сўради.

Мен борганимда М.С. нинг котибаси мурожаатни “машинкалаётган” экан (у қўлёзма шаклида эди). Мен текстни ўқиб, бир неча кичик таклиф ва қўшимчалар айтдим. М.С., "қўшиламан, лекин қайтадан ёзиб, муҳокама қилиб, ишни чўзмайлик” деди. Мен рози бўлдим ва уни ўзбек тилига таржима қилиш учун уйимга олиб кетдим.

Тарихнинг ажабланарли қирраси: умумдемократик руҳда ва ўзбек тили давлат тили бўлиши, ўзбек маданияти, тарихига ҳурмат ва эътибор кучайишига чақирилган, Ўзбекистоннинг иқтисодий ва сиёсий ҳуқуқлари кенгайтирилиш (ва кейинги қадам сифатида мустақиллиги) талаби билан ёзилган мурожаат олдин рус тилида битилган эди.

Эртаси куни чақириқнинг ўзбек тилига таржимасини машинкаланган ҳолда М.С.га олиб келиб бердим ва мен ҳам, жуда кўп бошқа фаолларимиз ҳам, иккала тилда бу мурожаатни тарқата бошладик” [37, 2-қисм]

« Ю. Р. (Ш. А.): 1988 йил 11 ноябрдаги йиғилиш ҳақида Сизга ва Абдураҳим акага ким ва қай йўсинда (телефон орқали ёки бошқача) хабар қилган эди?

А. П.: - Юқорида тилга олдим. Бу масалани бир неча марта муҳокама қилганимиздан кейин, М.С. "яқин орада йиғиламиз, Рауф ака Сизга хабар беради" деган деди. Ростдан ҳам, 11-ноябр кунги йиғилишимиз ҳақида менга ажойиб шоиримиз, раҳматли Рауф Парпи телефон қилган. У киши ўша пайтда Ёзувчилар уюшмасида ишлар эди (Шеърият комиссиясининг котибими, бошқа вазифадами, ёдимда эмас). Кўп йиғинлар ҳақида у киши телефонда хабар тарқатар эдилар. Абдурахим акамларга ким хабар берганини билмайман. Билишни истаганлар ўзларидан сўраши мумкин. Лекин бу саволнинг аҳамиятини мен иккинчи даражали деб биламан

Ю. Р. (Ш. А.): 2) Соат нечиларда, кимлар билан ва қайси автомашинада Дадахон аканикига етиб келган эдингиз?

А. П.: - Соат 5-6 лар атрофида Ёзувчилар уюшмасига келдим - аниғи ёдимда йўқ. Бироз ўтиб қайсидир машина-аравада (балки М.С.нинг хизмат машинаси “Волга” - ГАЗ-24 миди, аниқ ёдимда эмас) Дадахон акамизнинг уйига кетдик - 4-5 киши бўлиб. Мен ўша пайтда Дадахон ака билан шахсан таниш эмас эдим, у кишининг уйи қаердалигини ҳам билмасдим.

Ю. Р. (Ш. А.): 3) Сиз келганингизда, Дадахон аканинг уйида кимлар бор эди ва қолганлар қай тартибда етиб боришди?

А. П.: - Бундай, иккинчи даражали маьлумотлар ва "деталлар", табиийки, аниқ ёдимда эмас. Лекин биздан олдинроқ келган 3-4 киши бор эди шекилли, қолганлар биздан кейин келишди.

Ю. Р. (Ш. А.): 4) Абдураҳим ака Дадахон аканинг уйига сизлар ўтирган хонага киргач "Арақ қани?" дегани тўғрими? (Дадахон аканинг таваллуд топган куни эди, бу гапни ўша даврада қатнашган Ғуломқодир Турсунов айтди).

А. П.: - Акамлар биз ўтирган хонага кириб келганларида мен ўша ерда эдим. У киши бироз кеч келдилар. Фақат одатий саломлашиш бўлган, ароқ ҳақида гап бўлмаган. Менимча, навбатдаги ёлғон бўлса керак. Қолаверса, менимча Ғуломқодир Т. га кўпам ишонавермаслик керак. У ишончли манба эмас.

Ю. Р. (Ш. А.): 5) Суҳбат қандай давом этди, яна кимлар нималар деди?

А. П.: - Муҳим гапларни юқорида айтиб ўтдим. Бу гапларга қўшимча сифатида жуда қисқа ўзаро танишиш (йиғилганларнинг анча қисми бир-бирини танимас эди), кейин умумий гаплар-суҳбатни тилга олишим мумкин. Қайтараман: аҳамиятсиз, иккинчи даражали гапларнинг кўпи, табиийки, ёдимда қолган эмас.

Ю. Р. (Ш. А.): 6) Охири йиғилиш вазифаларни қандай тақсимлади, яъни кимларга қандай вазифалар берилди?

А. П.: - Абдураҳим акамлар Мурожаат-чақириқ лойиҳасини тайёрлашни таклиф қилдилар ва бу ташаббусни амалга оширишни ўз зиммаларига олдилар. Бошқа ҳеч қандай вазифа тақсимлаш бўлмади” [37, 2-қисм]


1.2.7. АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ



Фото 6. Абдураҳим Пўлат. [38]

А.Пўлатовнинг таржимаи ҳолидан маълумотлар 1995 йилда Анқарада нашр этилган «Абдурахим Пўлат озодликда» номли китобдан келтираман.

«Абдурахим Пўлат 1945 йил 7 ноябрь куни Тошкент вилоятининг Ғишткўприк қишлоғида туғилди. Отаси – Қаюм Пўлат ўғли (1992 йили вафот этган). Онаси – Сабура Фозил қизи (шу кунда Тошкент шаҳрида яшамоқда) (Абдурахим Пўлатнинг онаси – Сабура Фозил қизи, адашмасам, 1999 йилда Тошкентда вафот этди, Ш.А.).

Абдурахим Пўлат 1962 йили Ғишткўприкдаги ўрта мактабни, 1968 йили Москва Энергетика институтини тамомлаб, компьютерлар инженери дипломини олди.

Шу вақтдан 1991 йилнинг июль ойигача Тошкентда Ўзбекистон Фанлар Академиясининг Кибернетика институтида ишлади. 1973 йилда кандидатлик, 1984 йилда докторлик диссертациясини ёқлади. 1977 йилдан лаборатория мудири, 1990 йилдан профессор.

Бошқариш назарияси, сунъий интеллект ва интеллектуал роботлар соҳасида юзга яқин илмий мақолалар, 2 китоб нашр қилди. «Адаптив ва интеллектуал роботлар» деб номланган яна бир китобининг чоп этилиши сиёсий фаолияти сабабли коммунистлар томонидан 1990 йилда тўхтатиб қўйилган. 1991 йилнинг июль ойида ўзини тўла сиёсий фаолиятга бағишлаш мақсадида Кибернетика институтидаги ишдан кетди.

1988 йил 11 ноябрьда бир гуруҳ ёзувчи ва олимлар билан Ўзбекистон «Бирлик» халқ ҳаракатига асос солди. 1988 йил 1 декабрьда «Бирлик» Ташаббус гуруҳининг, 1989 йил 28 майда Ҳаракат Марказий кенгашининг раислигига сайланди. 1989 йилнинг 19 март куни биринчи марта сиёсий лидер сифатида Тошкентдаги кўп минг кишилик митингда халқ олдига чиқди.

1989 йил 16 октябрьда антикоммунистик фаолияти учун 1980 йилдан бери аъзоси бўлган Ўзбекистон Коммунистик партиясидан (ҳозирги Халқ демократик партиясидан) ўчирилди. (3-изоҳга қаранг, Ш.А.)

1989 йил 11 ноябр да «Бирлик»нинг бўлинишини олдини олиш учун раисликдан истеъфо берди. 1990 йил 27 майдан бери «Бирлик»нинг раисдошларидан бири.

1990 йил 20 июньда номи кейинчалик «Бирлик» партияси деб ўзгартирилган Ўзбекистон демократик партиясининг таъсис қурултойида партиянинг раиси этиб сайланди. Ҳозир ҳам унинг раиси.

1990 йил 1-3 сентябрь кунлари Ленинградда халқаро «Инсон ҳуқуқлари» конференциясида Фарғона ва Ўшдаги воқеаларнинг асл сабабчиси Москванинг мустамлакачилик ва «айир-буюр» сиёсати эканлигини кўрсатувчи доклад билан қатнашди.

1990 йил ноябрь ойида «Ўзбекистон мустақил диктатура бўсағасида» мақоласини ёзди. Қозоғистон мухолифатининг «Азат» ва «Бирлик» партиясининг «Демократик Ўзбекистон» газеталарида эълон қилинган бу мақолада Ўзбекистон бу кундаги диктаторлик тузумга қараб кетаётгани аввалдан кўрсатиб берилганди.

1990 йил 7 декабрьда Қирғизистон Президенти Асқар Ақаев билан учрашиб, Ўш-Ўзгандаги каби воқеаларнинг қайтарилмаслиги учун қилиниши керак бўлган ишларни маслаҳатлашди.

1991 йил 25 майда тузилган Ўрта Осиё ва Қозоғистон жумҳуриятлари демократик кучлари Форумининг асосчиларидан бўлди.

1991 йил 2-9 августда сафдоши Пўлат Охун билан илк дафъа Туркияда бўлди. Тўғри йўл партиясининг раиси Сулаймон Демирэл билан суҳбат ўтказилди.

«Бирлик» халқ ҳаракати ва «Бирлик» партияси 1991 йил августдаги коммунистик фитнага қарши чиққани учун Абдураҳим Пўлат сафдошлари Шуҳрат Исматулла, Анвар Усмон, Миролим Одил ва бошқалар билан милиция томонидан тутиқланди.

1991 йил декабрь ойида 60 минг кишининг имзоси билан Ўзбекистон Президентлигига номзод қилиб кўрсатилди. Лекин очиқ рақобатдан қўрққан Ислом Каримов уни номзод сифатида рўйхатдан ўтказтирмади. (4-изоҳга қаранг, Ш.А.)

1992 йил 16 февральда Тошкентда АҚШ Давлат котиби Жеймс Бейкер билан учрашди.

1992 йил 4-7 июль кунлари Нью-Йоркда Америка Турк жамиятлари ассоциацияси уюштирган «Дунё турклари» конференциясида Ўзбекистондаги тузумнинг диктаторлик моҳиятини очиб берувчи доклад билан қатнашди.

1992 йил 29 июньда Абдураҳим Пўлатга Тошкентда суиқасд уюштирилди, бош суяги ёрилди. Тошкентда ўтказилган операциядан сўнг даволанишни Боку ва Истамбулда давом эттирди.

1992 йил 12 августда Бокуда Озарбайжон жумҳурияти Президенти Абулфайз Элчибей билан кўришди. Туркияга келгандан сўнг 1992 йил 25 августда Анқарада Она Ватан партиясининг раиси Маъсуд Йилмаз, 1992 йил 30 августда Истанбулда Миллиётчи Ҳаракат партияси раиси Алпарслон Туркиш билан учрашди.

1992 йил 7-9 ноябрь кунлари Таиланднинг пойтахти Бангкокда «Осиё ва Тинч океани регионида озодлик ва демократия» лигасининг конференциясида қатнашди ва Ўзбекистондаги сиёсий вазият тўғрисида доклад қилди.

1992 йил 18 октябрда Тошкентда унга яна бир ҳужум уюштирилди. Ҳужумчиларнинг бири ушлаб милицияга келтирилганида, у КГБ (13-изоҳга қаранг, Ш.А.) хизматчиси эканлиги аниқланди.

1992 йил 2-3 декабрьда Озарбайжон халқ фронтининг 2-Фавқулодда Қурултойида меҳмон сифатида қатнашди.

1992 йил 18 декабрь куни Ўзбекистонда мухолифатга қарши репрессиялар янада кучайгандан сўнг юртини тарк этишга мажбур бўлди.

1993 йил 21-23 мартда Анталяда Турк дунёси қурултойида қатнашди ва сўнгра Туркияда қолди.

1993 йил 15-18 апрель кунлари АҚШнинг Мэдисон шаҳридаги Висконсин Университетида ўтказилган «Ўрта Осиёда демократия» конференциясида «Ўзбеклар демократияга тайёрми?», деган мавзуда доклад билан қатнашди.

1993 йил 3-4 декабрда Америка Турк жамиятлари ассоциациясининг Вашингтонда ўтказилган қурултойида қатнашди. Турк дунёсининг келажаги тўғрисидаги фикр ва мулоҳазаларини ўртага қўйди.

Абдураҳим Пўлат оилали, бир ўғил ва бир қизи бор.» [39, 60-62-б.]

А.Пўлатов 1998 йилда Туркиядан АҚШга кўчиб ўтди. У бугунги кунда – 2018 йил ноябрида оила аъзолари билан бирга Колорада штати (АҚШ)да яшамоқда ва www.harakat.net сайтида мақолалар чоп этиб туради.


1.2.8. РАУФ ПАРФИ (1943.27.09-2005, март)



Фото 7. Рауф Парфи [40]

“Рауф Парфи (тахаллуси; асл исм-шарифи Турсунали Парфиев; 1943.27.9, Тошкент вилояти Шўралисой қишлоғи — 2005) — шоир ва таржимон. Ўзбекистон халқ шоири (1999).

ТошДУнинг филология факултетини тугатган (1960—65). Турли йилларда Кинематография давлат қўмитаси, «Ойдин» газетаси, Faфур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат ҳамда «Ёзувчи» нашриётларида муҳаррир бўлиб ишлаган.

Биринчи шеъри 1957 йилда эълон қилинган. «Карвон йўли» (1968), «Акс-садо» (1970), «Тасвир» (1973), «Хотирот» (1974), «Кўзлар» (1976), «Қайтиш» (1981), «Сабр дарахти» (1986), «Сукунат» (1991), «Тавба» (2001) шеърий тўпламлари бор.

Рауф Парфи лирик қаҳрамон руҳий оламининг нозик эврилишларини маҳорат билан тасвир этувчи шеърлари билан танилган. Шоир сўзнинг ранг ва оҳангларидан, шеърий тасвир воситаларидан ўзига хос услубда фойдаланади. Шеърлари бир неча хорижий тилларга таржима килинган.

Рауф Парфи Байроннинг «Манфред», Нозим Ҳикматнинг «Инсон манзаралари», Карло Каладзенинг «Денгиз хаёли» ва бошқа жаҳон шеърияти классикларининг шеърларини ўзбек тилига таржима қилган.” [41]

Рауф ака билан 1988 йил ноябр-декабрда учрашганим ҳақида 1.4-параграфда ёзаман.

Рауф Парфи 2003 йил сентябрда 60 ёшга тўлганди. Ўша кунлари Фридом Хаус (Озодлик Уйи) халқаро ташкилотининг Тошкентдаги ваколатхонасида Рауф ака билан учрашув ташкил этилди. Учрашувга ваколатхона ходимлари, ваколатхонага келиб-кетувчи инсон ҳуқуқи ҳимоячилари, Тошкент Давлат университети филология факултети талабалари, таклиф этилган меҳмонлар ва бошқа кишилар тўпланишди. Рауф ака учрашувга ўзининг катта қизи билан келди.

Рауф ака йиғилганларга ўз шеърларидан айтиб берди. Учрашув қизиқарли савол-жавоб кўринишида ўтди. Мен рангли сурат оладиган сураткаш сифатида тирикчилик қилардим. Шу сабабли фотоапппаратимга учрашув пайти ва учрашув тугагач Рауф ака билан суратга тушушни истаганларни суратга олдим. Талабалар Рауф акани ўртага олиб бир неча марта суратга тушишди.



Фото 8. Рауф Парфи ва унинг шеърияти мухлислари. Тошкент, Freedom House (Озодлик Уйи) ваколатхонасида. 2003 йил кузи. Муаллиф фотоси.

Рауф Парфи умрининг охирги йилларида Тошкент четидаги қайсидир завод ётоқхонасида яшади. Дадахон Хасан ва Рауф Парфи курсдош дўстлар бўлишган. Шу сабабли Дадахон ака унинг манзилини биларди. Мен Дадахон акадан Рауф ака уй манзилини олиб ўша ётоқхонага 3-4 марта борганман ва Рауф ака билан суҳбат қурганмиз. Рауф ака иккинчи турмуш ўртоғи билан бирга яшарди (иккинчи турмушидан фарзанди йўқ эди). Рауф акани ўша ётоқхонага прописка қилмагани боис уни милиция ходимлари таъқиб ҳам қилишарди. Рауф ака менга ўзининг шеърий тўпламини кўрсатиб китоб кўринишида чоп эттира олмаётганини айтганди.

Мен Рауф акани қўллаб-қувватлаш ва доимий алоқада бўлиб туриш ниятида уни ҳамда унинг турмуш ўртоғини гап-гаштак кўринишида ўзим ташкил этаётган “Демократлар давраси” номли нодавлат-нотижорат ташкилотига таклиф қилдим. Улар иккаласи таклифимга рози бўлиб имзо ҳам қўйишди. Лекин “Демократлар давраси” йиғилиши бўладиган куни учрашувга келишган жойга келишмади. Бир неча кундан кейин учрашганимда сўрадим. Рауф ака айтишича, Янгийўлдаги таниши таклиф қилган ва у Янгийўлга маишат бор жойга кетган. Кўпчиликка маълумки, Рауф ака алкогол ичимлик ичишни хуш кўрарди. Худди шу сабабли биринчи турмуш ўртоғи бўлмиш Дилором Исхоқова билан ажрашиб кетишганди.

Рауф ака яна қўшимча равишда “Мен бирорта ташкилотга қўшилиш ниятим йўқ” деган маънода айтди. Шу сабабли мен бошқа ишларим билан, жумладан “Демократлар давраси”ни ташкил этиш ишлари билан банд бўлиб Рауф ака ётоқхонасига кам бордим.

Рауф Парфи 2005 йил март ойида Тошкент шаҳрида муҳтожликда вафот этди ...

Аллоҳ Рауф ака гуноҳларини маҳфират қилиб жойини жаннатдан қилсин, омин!

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

33. Мухолиф фикрловчилар доимо бўлган… (Суҳбатнинг тўлиқ матни. Сайт муҳаррири Юсуф Расулнинг Абдуманноб Пўлатов билан суҳбати). - http://yangidunyo.com/?p=5614 (www.yangidunyo.com July 31st, 2009).

34. ПУЛАТОВ Абдуманноб Каюмович [16.12.1951 - 21.11.2010]. – http://www.centrasia.ru/person.php (www.centrasia.ru Раздел «Персоны»).

35. Скончался Абдуманноб Пулат (Абдуманноб Пўлат вафот қилди). – http://www.ferghana.ru/article.php?id=6805 (www.ferghana.ru 22.11.2010 17:21 msk).
http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1290491460 (www.centrasia.ru 08:51 23.11.2010).

36. АҲМАДЖОНОВ Ш. Абдуманноб мухолифатнинг яхши лидери эди. -
http://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801766/ (www.liveinternet.ru “Турон_Шухратжони” кундалиги (Дневник), 2018.16.11);
http://muvozanat.info/index.php?option=com_content&view=article&id=1544:2010-12-27-02-07-45&catid=31:general&Itemid=18 (www.muvozanat.info 2010.26.12);
http://yangidunyo.com/?p=16602 (www.yangidunyo.com 2011.13.01);
http://yangidunyo.com/?p=439#more-439 (www.yangidunyo.com 2012.11.01).

37. Абдуманноб Пўлатов. “Бирлик”нинг тузилиши, илк қадамлари ва бўлиниши: баъзи маълумот ва фикрлар.
1-қисм. - http://isyonkor.ucoz.ru/news/2006-05-07-276 (www.isyonkor.ucoz.ru 2006.07.05);
2-қисм. - http://isyonkor.ucoz.ru/news/2006-5-9-284-0- (www.isyonkor.ucoz.ru 2006.09.05).

38. Абдураҳим Пўлат. Фото. - http://www.harakat.net/faces/?id=3 (www.harakat.net Harakat Mustaqil Axborot Agentligi).

39. Абдураҳим Пўлат озодликда. /Нашрга тайёрлаган: Халил Очиқкўз. – Истанбул, 1995. – 174 б.

40. НАЗАР ЭШОНҚУЛ. Рауф Парфи нигоҳи. - https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/adabiyot/nazar-eshonqul-rauf-parfi-nigohi/ (www.ziyouz.uz/ozbek-ziyolilari/ 2017.02.05).

41. Рауф Парфи (1943-2005). - https://ziyouz.uz/ozbek-ziyolilari/rauf-parfi-1943-2005/ (www.ziyouz.uz/ozbek-ziyolilari/ 2016.30.03).

E-mail: jiz54@mail.ru

2018 йил 17 ноябр

АҚШ, Вашингтон шаҳри